Ακολουθεί, σε πρόχειρη μετάφραση του Weltschmerz K. το πρώτο μέρος του "Marxism: Yesterday, Today, and Tomorrow" (1978), που περιλαμβάνεται στο δημοσιευμένο μετά θάνατον έργο του Paul Mattick (1904-1981) με τον ενδεικτικό τίτλο: Μαρξισμός: τελευταίο καταφύγιο της μπουρζουαζίας; (1983) Ο μεταφραστής -στον οποίον ανήκουν οι προσθήκες εντός αγκυλών- αισθάνεται την ανάγκη να διευκρινίσει ότι δε συμμερίζεται τις εν πολλοίς στρεβλές, μονομερείς, κι εν τέλει αντιεπιστημονικές αντιλήψεις του συγγραφέα, ασύμβατες καθώς είναι με τις πανθομολογούμενες κατακτήσεις της πρωτοπόρας, επαναστατικής θεωρίας της εργατικής τάξης. Επίσης, είναι [ο μεταφραστής, όχι ο συγγραφέας] υπέρ της διατήρησης των διπλών συμφώνων σε αποδόσεις ξένων ονομάτων, εκτός κι αν συντρέχουν μείζονες λόγοι αισθητικής: έτσι αρχικά έγραψε το επώνυμο στον τίτλο με δυο "τ", αλλά -λόγω και της γραμματοσειράς του τίτλου- η ομοιότητα με το π ήταν αναπόφευκτη, και κατέληξε να το αλλάξει. - Κ.
* * *
Στη σύλληψη του Μαρξ, οι μεταβολές στις κοινωνικές και υλικές συνθήκες των ανθρώπων θα αλλάξουν τη συνείδηση τους. Αυτό ισχύει επίσης για τον μαρξισμό και την ιστορική του ανάπτυξη. Ο μαρξισμός ξεκίνησε ως μια θεωρία της ταξικής πάλης βασισμένη στις συγκεκριμένες κοινωνικές σχέσεις της καπιταλιστικής παραγωγής. Αλλά ενώ η ανάλυση του των εγγενών στην καπιταλιστική παραγωγή κοινωνικών αντιφάσεων αναφέρεται στη γενική τάση της καπιταλιστικής ανάπτυξης, η ταξική πάλη είναι μια καθημερινή υπόθεση και προσαρμόζεται σε μεταβαλλόμενες κοινωνικές συνθήκες. Αυτές οι προσαρμογές βρίσκουν την αντανάκλαση τους στην μαρξιανή ιδεολογία. Η ιστορία του καπιταλισμού είναι λοιπόν επίσης η ιστορία του μαρξισμού.
Το εργατικό κίνημα προηγήθηκε της μαρξιανής θεωρίας και παρείχε την υλική βάση για την ανάπτυξη της. Ο μαρξισμός έγινε η δεσπόζουσα θεωρία του σοσιαλιστικού κινήματος επειδή ήταν σε θέση να αποκαλύψει πειστικά την εκμεταλλευτική δομή της καπιταλιστικής κοινωνίας και ταυτόχρονα να ξεσκεπάσει τους ιστορικούς περιορισμούς αυτού του συγκεκριμένου τρόπου παραγωγής. Το μυστικό της ραγδαίας ανάπτυξης του μαρξισμού -τουτέστιν, η συνεχώς αυξανόμενη εκμετάλλευση εργατικής δύναμης- ήταν επίσης το μυστικό των διαφόρων δυσκολιών που έδειχναν προς τον τελικό του θάνατο. Το Κεφάλαιο του Μαρξ, εφαρμόζοντας τις μεθόδους της επιστημονικής ανάλυσης, ήταν σε θέση να παράσχει μια θεωρία που συνέθετε την ταξική πάλη και τις γενικές αντιφάσεις της καπιταλιστικής παραγωγής.
Η κριτική της πολιτικής οικονομίας του Μαρξ ήταν αναγκαστικά τόσο αφηρημένη όσο και η πολιτική οικονομία η ίδια. Μπορούσε να ασχοληθεί μόνο με τη γενική τάση της καπιταλιστικής ανάπτυξης, όχι με τις πολυειδείς συγκεκριμένες εκδηλώσεις της σε κάθε επιμέρους στιγμή. Επειδή η συσσώρευση κεφαλαίου είναι ταυτόχρονα η αιτία της [ιστορικής] εκτύλιξης του συστήματος και ο λόγος για την παρακμή του, η καπιταλιστική παραγωγή προοδεύει ως μια κυκλική διαδικασία επέκτασης και συστολής [contraction]. Αυτές οι δυο καταστάσεις συνεπάγονται διαφορετικές κοινωνικές συνθήκες και επομένως διαφορετικές αντιδράσεις από τη μεριά αμφοτέρων της εργασίας και του κεφαλαίου. Να είμαστε βέβαιοι, η γενική τάση της καπιταλιστικής ανάπτυξης συνεπάγεται την αυξανόμενη δυσκολία αποφυγής μιας περιόδου συστολής μέσα από μια περαιτέρω επέκταση κεφαλαίου, και άρα [συνεπάγεται την αυξανόμενη δυσκολία αποφυγής] μιας τάσης προς την κατάρρευση του συστήματος. Αλλά δεν είναι δυνατό να πούμε σε ποιο συγκεκριμένο σημείο της ανάπτυξης του το κεφάλαιο θα αποσυντεθεί μέσω της αντικειμενικής αδυνατότητας συνέχισης της διαδικασίας συσσώρευσης του.
Η καπιταλιστική παραγωγή, συνεπαγόμενη την απουσία οιουδήποτε είδους συνειδητής κοινωνικής ρύθμισης της παραγωγής, βρίσκει κάποιο είδος τυφλής ρύθμισης στον μηχανισμό προσφοράς και ζήτησης της αγοράς. Ο τελευταίος [ή: η τελευταία], με τη σειρά του, προσαρμόζεται ο ίδιος στις απαιτήσεις επέκτασης του κεφαλαίου όπως καθορίζονται αφενός από την μεταβαλλόμενη εκμεταλλευσιμότητα εργατικής δύναμης και αφετέρου από τη μεταβολή της δομής του κεφαλαίου λόγω της συσσώρευσης κεφαλαίου. Οι συγκεκριμένες οντότητες που εμπλέκονται σε αυτή τη διαδικασία δεν είναι εμπειρικά διακρίσιμες, ώστε είναι αδύνατον να καθορίσουμε εάν μια συγκεκριμένη κρίση καπιταλιστικής παραγωγής θα είναι μεγαλύτερης ή μικρότερης διάρκειας, περισσότερο ή λιγότερο καταστροφική αναφορικά με τις κοινωνικές συνθήκες, ή [εάν θα] αποδειχθεί να είναι η τελική κρίση του καπιταλιστικού συστήματος προξενώντας μιαν επαναστατική επίλυση μέσω της δράσης μιας εξεγερμένης εργατικής τάξης.
Κατ' αρχήν, κάθε επιμηκυμένη και εις βάθος πηγαίνουσα κρίση δύναται να απελευθερώσει μια επαναστατική κατάσταση που μπορεί να εντατικοποιήσει την ταξική πάλη έως του σημείου ανατροπής του καπιταλισμού – δεδομένου, φυσικά, ότι οι αντικειμενικές συνθήκες γεννούν μιαν υποκειμενική ετοιμότητα να αλλάξουν οι κοινωνικές σχέσεις παραγωγής. Στο πρώιμο μαρξιστικό κίνημα, αυτό θεωρούταν μια ρεαλιστική δυνατότητα, λόγω του γεγονότος [της ύπαρξης] ενός αναπτυσσόμενου σοσιαλιστικού κινήματος και της προέκτασης της ταξικής πάλης εντός του καπιταλιστικού συστήματος. Η ανάπτυξη της τελευταίας θεωρείτο παράλληλη με την ανάπτυξη μιας προλεταριακής ταξικής συνείδησης, [με] την άνοδο των εργατικών οργανώσεων, και την εξαπλούμενη αναγνώριση ότι υπήρχε μια εναλλακτική στην καπιταλιστική κοινωνία.
Η θεωρία και η πρακτική της ταξικής πάλης θεωρήθηκε ενιαίο φαινόμενο, λόγω της αυτο-επέκτασης και του ακόλουθου αυτο-περιορισμού της καπιταλιστικής ανάπτυξης. Νομίζετο ότι η αυξανόμενη εκμετάλλευση εργασίας και η προοδευτική πόλωση της κοινωνίας σε μια μικρή μειοψηφία εκμεταλλευτών και μια τεράστια πλειοψηφία εκμεταλλευομένων θα ήγειρε την ταξική συνείδηση των εργατών και άρα την επαναστατική τους ροπή να καταστρέψουν το καπιταλιστικό σύστημα. Πράγματι, οι κοινωνικές συνθήκες της εποχής εκείνης δεν επέτρεπαν καμίαν άλλη οπτική, καθώς η [ιστορική] εκτύλιξη του βιομηχανικού καπιταλισμού συνοδευόταν από αυξανόμενη μιζέρια των εργαζόμενων τάξεων και [από] μιαν αξιοπρόσεκτη όξυνση της ταξικής πάλης. Παραταύτα, αυτή ήταν απλώς μια οπτική που παρεχόταν από αυτές τις συνθήκες, οι οποίες [ή: η οποία] δεν απεκάλυπταν ακόμη τη δυνατότητα μιας άλλης έκβασης των γεγονότων.
Μολονότι διακοπτόμενος από περιόδους κρίσης και ύφεσης, ο καπιταλισμός ήταν σε θέση να διατηρηθεί έως τώρα μέσα από μια συνεχή επέκταση κεφαλαίου και την προέκταση του στο χώρο μέσω της επιτάχυνσης της αύξησης στην παραγωγικότητα της εργασίας. Απεδείχθη δυνατό όχι μόνο να ανακτήσει μια προσωρινώς απωλεσθείσα κερδοφορία, αλλά να την αυξήσει επαρκώς ώστε να συνεχίσει τη διαδικασία συσσώρευσης αλλά και να βελτιώσει το βιοτικό επίπεδο του μεγάλου μέρους του εργαζόμενου πληθυσμού. Η επιτυχής επέκταση κεφαλαίου και η βελτίωση των συνθηκών των εργατών οδήγησε σε μια εξαπλούμενη αμφιβολία αναφορικά με την εγκυρότητα της αφηρημένης θεωρίας της καπιταλιστικής ανάπτυξης του Μαρξ. Η εμπειρική πραγματικότητα για την ακρίβεια έδειχνε να αντιφάσκει με τις προσδοκίες του Μαρξ σε αναφορά με το μέλλον του καπιταλισμού. Εκεί ακόμη όπου η θεωρία του διατηρήθηκε, δε συνδεόταν πλέον με μιαν ιδεολογικά στοχεύουσα στην ανατροπή του καπιταλισμού πρακτική. Ο επαναστατικός μαρξισμός έγινε μια εξελικτική θεωρία, εκφράζουσα την ευχή να υπερβεί το καπιταλιστικό σύστημα μέσα από μια συνεχή μεταρρύθμιση των πολιτικών και οικονομικών θεσμών του. Ο μαρξιστικός ρεβιζιονισμός, σε κρυφή και φανερή μορφή, οδήγησε σε ένα είδος σύνθεσης μαρξισμού και αστικής θεωρίας, ως ένα θεωρητικό συμπλήρωμα στην πρακτική ενσωμάτωση του εργατικού κινήματος στην καπιταλιστική κοινωνία.
Δε θα πρέπει να εξαχθούν πολλά από αυτή τη διαπίστωση, ωστόσο, γιατί το οργανωμένο εργατικό κίνημα περιελάμβανε πάντοτε [ούτως ή άλλως] μόνο τη μικρότερη μερίδα της εργατικής τάξης. Η μεγάλη μάζα των εργατών εγκλιματίζεται στην άρχουσα αστική ιδεολογία και -υποκείμενη στις αντικειμενικές συνθήκες του καπιταλισμού- συγκροτεί μια επαναστατική τάξη μόνο δυνητικά. Μπορεί να γίνει επαναστατική μέσα από την ισχύ περιστάσεων που ανατρέπουν τους περιορισμούς της ιδεολογικής της επίγνωσης και άρα προσφέρουν στο ταξικά ενσυνείδητο μέρος της μιαν ευκαιρία να μετατρέψει τη δυνατότητα σε πραγματικότητα μέσω του επαναστατικού του παραδείγματος. Αυτή η λειτουργία του ταξικώς ενσυνειδήτου μέρους της εργατικής τάξης απωλέσθη μέσω της ενσωμάτωσης της στο καπιταλιστικό σύστημα. Ο μαρξισμός έγινε ένα αυξανόμενα αμφίσημο δόγμα, υπηρετόν σκοπούς διαφορετικούς από εκείνους που αρχικώς προβλεπόταν.
Όλα αυτά είναι ιστορία: συγκεκριμένα, η ιστορία της Δευτέρας Διεθνούς, η οποία απεκάλυψε ότι ο φαινομενικώς μαρξιστικός προσανατολισμός της ήταν απλώς η ψευδής ιδεολογία μιας μη επαναστατικής πρακτικής. Αυτό σε τίποτα δεν είχε να κάνει με μια “προδοσία” του μαρξισμού, αλλά ήταν το αποτέλεσμα της ταχείας υπεροχής και της αυξανόμενης δύναμης του καπιταλισμού, οι οποίες ώθησαν το εργατικό κίνημα να προσαρμοστεί το ίδιο στις μεταβαλλόμενες συνθήκες της καπιταλιστικής παραγωγής. Καθώς μια ανατροπή του συστήματος έμοιαζε αδύνατη, οι τροποποιήσεις του καπιταλισμού καθόριζαν εκείνες του εργατικού κινήματος. Ως ένα κίνημα μεταρρύθμισης, το τελευταίο μετείχε των αναμορφώσεων του καπιταλισμού, βασιζόμενο [ή: των βασιζόμενων] στην αυξανόμενη παραγωγικότητα της εργασίας και στην ανταγωνιστική ιμπεριαλιστική επέκταση των εθνικά οργανωμένων κεφαλαίων. Η ταξική πάλη μετετράπη σε ταξική συνεργασία.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου