Δευτέρα 7 Νοεμβρίου 2011

Ο Ντελέζ και η μορφογένεση - τελευταίο μέρος


Υπάρχει επίσης ένα δυνητικό διάγραμμα πίσω από τη γένεση πλεγμάτων; Στο προτεινόμενο από τους Ντελέζ και Γκουατταρί μοντέλο, υπάρχουν τρία στοιχεία σε αυτό το άλλο δυνητικό διάγραμμα, εκ των οποίων δύο είναι ιδιαίτερα σημαντικά. Πρώτον, ένα σύνολο ετερογενών στοιχείων συναθροίζεται μέσω μιας συνάρθρωσης υπερθέσεων, τουτέστιν, [μέσω] μιας διασύνδεσης διαφορετικών αλλά επικαλυπτόμενων στοιχείων. Και δεύτερον, μια ειδική τάξη χειριστών, ή εμβόλιμων στοιχείων, είναι αναγκαία για να δημιουργήσει αυτή τη συναρμογή μέσω τοπικών συνδέσεων. Είναι δυνατόν να βρούμε περιπτώσεις αυτού του διαγράμματος στη γεωλογία, τη βιολογία και την κοινωνιολογία; Ίσως το σαφέστερο παράδειγμα είναι εκείνο ενός οικοσυστήματος. Ενώ ένα είδος ενδέχεται να είναι μια πολύ ομοιογενής δομή, ένα οικοσύστημα συνδέει μεταξύ τους μια ευρεία ποικιλία ετερογενών στοιχείων (ζώα και φυτά διαφορετικών ειδών) τα οποία συναρθρώνονται μέσω συναρμογών, τουτέστιν, από τις λειτουργικές τους συμπληρωματικότητες. Από τη στιγμή που ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα των οικοσυστημάτων είναι η κυκλοφορία ενέργειας και ύλης με τη μορφή της τροφής, οι υπό ερώτηση συμπληρωματικότητες είναι διατροφικές: με τις [συμπληρωματικότητες] θήραμα-αρπακτικό και παράσιτο-ξενιστής να είναι δυο από τις πλέον κοινές. Σε αυτήν την κατάσταση, οι συμβιοτικές σχέσεις μπορούν να δράσουν ως εμβόλιμα στοιχεία που στοχεύουν στη διαδικασία οικοδόμησης τροφικών ιστών με το να καθιερώσουν τοπικές συζεύξεις. Παραδείγματα περιλαμβάνουν τα βακτήρια που ζουν στα έντερα πολλών ζώων επιτρέποντας τους να χωνεύουν την τροφή τους, ή τους μύκητες και άλλους μικροοργανισμούς οι οποίοι σχηματίζουν τη “ριζόσφαιρα”, τις υπόγειες τροφικές αλυσίδες οι οποίες διασυνδέουν τις ρίζες φυτών και το χώμα.

Ο κόσμος της γεωλογίας επίσης έχει ενεργοποιήσεις αυτών των δυνητικών λειτουργιών, με ένα καλό παράδειγμα να είναι εκείνο των πυρογενών πετρωμάτων. Αντίθετα από τον αμμόλιθο, τα πυρογενή πετρώματα όπως ο γρανίτης δεν είναι το αποτέλεσμα ιζηματογένεσης και τσιμέντωσης, αλλά το παράγωγο μιας πολύ διαφορετικής διαδικασίας κατασκευής που σχηματίζεται κατευθείαν από το ψυχόμενο μάγμα. Καθώς το μάγμα ψύχεται τα διαφορετικά του στοιχεία αρχίζουν να χωρίζονται καθώς κρυσταλλοποιούνται σε ακολουθία, με αυτούς που στερεοποιούνται νωρίτερα να λειτουργούν ως περιέχοντα δοχεία για εκείνους οι οποίοι αποκτούν μια κρυσταλλική μορφή αργότερα. Σε αυτές τις περιπτώσεις το αποτέλεσμα είναι ένα πολύπλοκο σύνολο από ετερογενείς κρυστάλλους οι οποίοι συναρμόζονται ο ένας με τον άλλο, και αυτό είναι που παρέχει στο γρανίτη την ανώτερη δύναμη του. Εδώ τα εμβόλιμα στοιχεία περιλαμβάνουν καθετί το οποίο επιφέρει τοπικές συναρθρώσεις ένδοθεν των κρυστάλλων, περιλαμβανομένων κέντρων πυρήνωσης και ορισμένων γραμμικών ατελειών που καλούνται εξαρθρώσεις, όπως και τοπικών συναρθρώσεων μεταξύ κρυστάλλων, τέτοιων όπως τα συμβάντα που λαμβάνουν χώρα στη διεπαφή μεταξύ υγρών και στερεών. Έτσι, ο γρανίτης μπορεί να ειπωθεί πως είναι μια περίπτωση πλέγματος.

Στην κοινωνικο-οικονομική σφαίρα, οι προ-καπιταλιστικές αγορές μπορούν να θεωρηθούν παραδείγματα πολιτιστικών πλεγμάτων. Σε πολλούς πολιτισμούς οι εβδομαδιαίες αγορές έχουν παραδοσιακά υπάρξει το μέρος συνάντησης για ανθρώπους με ετερογενείς ανάγκες και προσφορές (offers). Οι αγορές συνδέουν τους ανθρώπους ταιριάζοντας συμπληρωματικές απαιτήσεις (demands), τουτέστιν, συναρμόζοντας τους επί τη βάσει των αναγκών και των προσφορών τους. Το χρήμα (ακόμη και το πρωτόγονο χρήμα όπως τεμάχια άλατος ή περιβλήματα κοχυλιών) μπορεί να ειπωθεί ότι επιτελεί τη λειτουργία του εμβόλιμου στοιχείου: ενώ με καθαρή ανταλλαγή η πιθανότητα να συναντηθούν δυο επακριβώς συνταιριάζουσες απαιτήσεις από τύχη είναι πολύ χαμηλή, όταν το χρήμα είναι παρόν εκείνες οι τυχαίες συναντήσεις γίνονται αχρείαστες, και οι συμπληρωματικές απαιτήσεις μπορούν να βρουν η μια την άλλη σε απόσταση, τρόπος του λέγειν.

Έτσι, περίπου όπως ο αμμόλιθος, τα ζωικά είδη και οι κοινωνικές τάξεις μπορεί να ειπωθεί ότι αποτελούν αποκλίνουσες ενεργοποιήσεις μιας δυνητικής διαδικασίας “διπλής συνάρθρωσης” η οποία συνδέει ομοιογενή συστατικά, [ενώ] ο γρανίτης, τα οικοσυστήματα και οι αγορές είναι ενεργοποιήσεις μιας δυνητικής διαδικασίας η οποία συνδέει ετερογενή στοιχεία μέσω συναρμογής και παρεμβολής. Αυτές οι δυνητικές διαδικασίες είναι, σύμφωνα με τον Ντελέζ, τέλεια πραγματικές, μια πραγματική δυνητικότητα η οποία δεν έχει σε τίποτα να κάνει με εκείνο που αποκαλούμε δυνητική [εικονική] πραγματικότητα. Και ακόμη, επειδή αυτή η πραγματική δυνητικότητα συγκροτεί τον μηχανισμό των νοουμένων πίσω από τα φαινόμενα, τουτέστιν, πίσω από την πραγματικότητα όπως εμφανίζεται σε μας τους ανθρώπους, επειδή αυτή η πραγματική δυνητικότητα κυβερνά τη γένεση όλων των πραγματικών μορφών, δε μπορεί παρά να σχετίζεται με δυνητικές πραγματικότητες, όχι μόνον εκείνες που δημιουργούνται από προσομοιώσεις υπολογιστών, αλλά επίσης [εκείνες που δημιουργούνται] από μυθιστοριογράφους, σκηνοθέτες, ζωγράφους και μουσικούς. Το έργο του Ντελέζ ασχολείται, εξαρχής, με τη φυσική και τα μαθηματικά, όσο και με την τέχνη. Αλλά μου φαίνεται, [ότι] μόνο όταν κατανοήσουμε τον ντελεζιανό κόσμο των υλικών και ενεργειακών ροών, και των μορφών που προκύπτουν αυθόρμητα σε αυτές τις ροές, μπορούμε να ρωτήσουμε “τι είναι ένα μυθιστόρημα ή ένας πίνακας ή ένα μουσικό κομμάτι” σε αυτόν τον κόσμο; Με άλλα λόγια, η κίνηση θα έπρεπε να είναι από έναν πλούσιο υλικό κόσμο κυοφορούντα δυνητικοτητες, προς τη λογοτεχνία ή την τέχνη, και όχι από τη λογοτεχνία (και τα κείμενα, τους λόγους, τις μεταφορές) προς έναν κοινωνικά κατασκευασμένο κόσμο όπου η ύλη έχει γίνει, για μιαν ακόμη φορά, ένας αδρανής υποδοχέας εξωτερικών μορφών. Είναι με αυτή τη σημασία, που το έργο του Ντελέζ συγκροτεί μιαν αληθινή πρόκληση προς τον -εμμονικό με τη γλώσσα- μεταμοντερνισμό, [συγκροτεί] έναν νεοϋλισμό ο οποίος υπόσχεται να εμπλουτίσει τις εννοιολογικές δεξαμενές αμφοτέρων της επιστήμης και της τέχνης και που μια μέρα θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια πλήρη επανεννοιολόγηση της ιστορίας μας όσο και των εναλλακτικών μας για το μέλλον.