Τετάρτη 19 Ιουνίου 2013

Η ΕΡΤ και οι αγώνες για τα κοινά της εποχής μας: "Αυτό το πράγμα με ξεπερνάει"


του Αλέξανδρου Κιουπκιολή


Ποικίλες φωνές από τα άκρα της Δεξιάς ώς και την καθεστωτική Κεντροαριστερά δηλώνουν αυτές τις μέρες σε δραματικούς τόνους την ειλικρινή ή ειρωνική αδυναμία τους να κατανοήσουν το κύμα της υπεράσπισης της ΕΡΤ από πλήθη της θεσμικής Αριστεράς, της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς, ακόμη και του αντιεξουσιαστικού, αντικρατικού χώρου. Πώς είναι δυνατόν όλοι αυτοί να προασπίζονται ένα εμβληματικό άντρο της διεφθαρμένης κρατικής εξουσίας, των πελατειακών σχέσεων, της κυβερνητικής προπαγάνδας και της διασπάθισης δημόσιου χρήματος, ενώ μέχρι πρόσφατα κατήγγελλαν την κρατική ραδιοτηλεόραση με αυτούς ακριβώς τους όρους; Η απάντηση είναι προφανής - αλλά η απορία, είτε είναι γνήσια είτε όχι, εκφράζει μια αντικειμενική αλήθεια.

Η πλειονότητα των πολιτικών και κοινωνικών φορέων και των απλών πολιτών που υπερασπίζονται σήμερα δημόσια την ΕΡΤ δεν την υποστηρίζουν, εννοείται, ως προπύργιο της κρατικής διαφθοράς και ως ιδεολογικό μηχανισμό του κράτους. Και η πολιτική λογική αυτής της υπεράσπισης ξεπερνάει πράγματι τον κατεστημένο τρόπο σκέψης γύρω από τη διαχείριση των συλλογικών αγαθών που παραμένει αγκυλωμένος στο δίπολο κράτος ή/και αγορά.

Ο σημερινός αγώνας για τη διάσωση και αναβάθμιση της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης είναι, πρωταρχικά, για κρίσιμες μερίδες της κοινωνίας, ένας αγώνας ενάντια στην κυριαρχία των ιδιωτικών καναλιών στην ενημέρωση και στον δημόσιο διάλογο, αλλά και ενάντια στη δημιουργία μιας ακόμη πιο ελεγχόμενης και κρατικο-κομματικής «ΝΕΡΙΤ». Είναι, σε βάθος, μια πάλη για τη διαφύλαξη του κοινού νεοελληνικού πολιτισμού, του αρχείου της νεότερης ιστορίας μας και του δημόσιου πολιτικού χώρου όπως αυτά έχουν ενσαρκωθεί και συμπυκνωθεί ιστορικά στον ραδιοτηλεοπτικό φορέα της ΕΡΤ, με όλες τις στρεβλώσεις και τις παθολογίες τους. Και, οραματικά και προγραμματικά, αποτελεί τη μάχη για μια άλλη ΕΡΤ, «ακομμάτιστη, ανεξάρτητη από τα κέντρα εξουσίας... με απόλυτο σεβασμό στον δημόσιο χαρακτήρα της, με χώρο και θέση για όλες τις φωνές και απόψεις και με χρηστή διαχείριση και του τελευταίου ευρώ που πληρώνει ο Έλληνας φορολογούμενος»1, τη μάχη για ένα πυλώνα κοινωνικών μέσων ενημέρωσης που θα παρέχουν αδέσμευτη πληροφόρηση στην υπηρεσία κοινωνικών αναγκών.2 Με άλλα λόγια, ο τωρινός αγώνας για την ΕΡΤ έχει γίνει αγώνας για τα κοινά του πολιτισμού πέρα από την αγορά και το κράτος - τα κοινά της επικοινωνίας, των μέσων ενημέρωσης, της εργασίας, του δημόσιου χώρου, του πολιτικού διαλόγου, της νεότερης Ιστορίας.

Τα εν λόγω κοινά έχουν μια διττή έννοια. Αφενός, αποτελούν δημόσια αγαθά που παράγονται συλλογικά από την κοινωνία ή/και ανήκουν από κοινού σε αυτή. Αφετέρου, συνιστούν κοινωνικά αγαθά, η διαχείριση των οποίων γίνεται, ή επιδιώκεται να γίνει, με όρους κοινής ωφέλειας, αυτοδιεύθυνσης και ισότιμης δημοκρατικής συμμετοχής από τους εργαζομένους και τις κατά τόπους κοινότητες. Η λογική της παραγωγής, της διαχείρισης και της κατανομής των κοινών ξεφεύγει, λοιπόν, από τη λογική τόσο της αγοράς, της ιδιωτικής ιδιοκτησίας και του ιδίου οφέλους, όσο και του κράτους ως ιεραρχικού, γραφειοκρατικού και αυταρχικού φορέα διοίκησης των συλλογικών πόρων και της κοινωνικής πρόνοιας. Είναι πολύ λογικό, συνεπώς, να ξεπερνάει την πολιτική νοημοσύνη και των παραδοσιακών κρατιστών και των νεοφιλελεύθερων φετιχιστών της αγοράς και των συνήθων επιμειξιών τους.

Οι αγώνες για τα κοινά δεν είναι καινοφανείς στην Ελλάδα της κρίσης, όπου η κατάρρευση της αγοράς και η σταδιακή διάλυση του κράτους πρόνοιας επιβάλλουν άμεσα την αναζήτηση πραγματικών άλλων δρόμων για την ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών και την αναγέννηση της δημοκρατίας. Οι δομές της κοινωνικής αλληλέγγυας οικονομίας που κτίζονται τα τελευταία χρόνια, με τα δίκτυα ανταλλαγών, τα κοινωνικά ιατρεία, τις κολεκτίβες εργασίας κ.ά., που ξεφυτρώνουν σε όλη την Ελλάδα, εκφράζουν αυτή την αναζήτηση με έναν ουσιαστικό, δημιουργικό τρόπο που αλλάζει σταδιακά τις κοινωνικές σχέσεις και υποδομές στο έδαφος της καθημερινότητας. Αλλά η μάχη της ΕΡΤ συνιστά μια τομή στους σημερινούς αγώνες για τα κοινά. Τους φέρνει στο προσκήνιο, τους μαζικοποιεί, βαθαίνει και διευρύνει την εναλλακτική πολιτική συνείδηση που τους διέπει και, καθώς διεξάγεται στο κέντρο των σύγχρονων κοινών της επικοινωνίας και της κατασκευής της πραγματικότητας, παρεμβαίνει δυναμικά σε νευραλγικά πεδία του συμβολικού - των κοινωνικών αναπαραστάσεων, των αξιών και των νοημάτων. Το στοίχημα πλέον για «το πράγμα αυτό» είναι να ξεπεράσει όχι μόνο τη νοημοσύνη, αλλά και την πραγματικότητα της καθεστηκυίας τάξης.

---------------------------------------------------
1 Ν. Γρυλλάκης, εκπρόσωπος συντακτών στη ΝΕΤ, «Πρώτοι εμείς ζητήσαμε την εξυγίανση της ΕΡΤ», απεργιακό φύλλο Αδέσμευτη Γνώμη, 15-16 Ιουνίου 2013, σ. 5.

2 Βλ. το κείμενο-διακήρυξη «Ποιοι είμαστε» του απεργιακού φύλλου των δημοσιογράφων Αδέσμευτη Γνώμη, 15-16 Ιουνίου 2013, σσ. 1-2.

Πηγή Αυγή

Δευτέρα 17 Ιουνίου 2013

Συνοπτικό φροντιστήριο περί Θεωρησιακού Ρεαλισμού και Αντικειμενοστραφούς Οντολογίας


του Γκρέιαμ Χάρμαν


Μια αυξανόμενη ποσότητα από email άρχισε να καταφθάνει τις τελευταίες εβδομάδες, πολλά από τα οποία αρκετά ευχάριστα.

Ένα πράγμα που πρόσεξα από πολλά από αυτά είναι ότι ο Θεωρησιακός Ρεαλισμός και η Αντικειμενοστραφής [ή Προσανατολισμένη-στα-Αντικείμενα] Οντολογία έχουν αρχίσει να συγχέονται στα μυαλά πολλών ανθρώπων. Για παράδειγμα, ο Μεγιασσού αναφέρεται κάποιες φορές ως ένας "αντικειμενοστραφής φιλόσοφος", το οποίο δεν είναι αλήθεια. Έτσι, για όσους είναι καινούριοι σε αυτό το τμήμα της μπλογκόσφαιρας, ιδού μια ανανεωμένη περίληψη του τι σημαίνουν οι διαφορετικοί όροι.

"Θεωρησιακός Ρεαλισμός"

Αυτός ο όρος ήταν επινόηση του Ρέι Μπρασσιέ. Ήταν δική του ιδέα, το 2006, να μαζευτούμε οι δυο μας μαζί με τον Μεγιασσού και τον Ίαιν Χάμιλτον Γκραντ σε ένα συμβάν, το οποίο έλαβε χώρα τον Απρίλιο του 2007.

Αρχικά δυσκολευτήκαμε πολύ να σκεφτούμε έναν καλό όρο για αυτή την ομάδα ανθρώπων. Στην αρχή εγώ ήμουν έτοιμος να υποχωρήσω και να την αφήσω να ονομαστεί "θεωρησιακός υλισμός", [που είναι] όρος του Μεγιασσού για τη δική του φιλοσοφία, μολονότι εγώ ο ίδιος είμαι αντι-υλιστής. Αλλά σε κάποιο σημείο αρκετούς μήνες μετά το συμβάν, ο Μπρασσιέ σκέφτηκε το "θεωρησιακός ρεαλισμός" αντ' αυτού, και το λάτρεψα. Αυτός και ο Μεγιασσού εντέλει ξίνισαν με τον όρο, για διαφορετικούς λόγους, αλλά σ' εμένα εξακολουθεί να αρέσει αρκετά.

Ο "θεωρησιακός ρεαλισμός" είναι εξαιρετικά ευρύς όρος. Το μόνο που απαιτείται για να είναι κανείς θεωρησιακός ρεαλιστής είναι να αντιτίθεται στον "συσχεσιασμό" [correlationism], [που είναι] όρος του Μεγιασσού για το είδος φιλοσοφίας (ακόμη κυρίαρχο σήμερα) που στηρίζει όλη τη φιλοσοφία στην αλληλεπίδραση ανθρώπου και κόσμου.

Παρακαλώ παρατηρήστε ότι οι θεωρησιακοί ρεαλιστές δε συμφωνούν ούτε καν στο τι πάει στραβά με τον συσχεσιασμό! Για παράδειγμα, εκείνο που ο Μεγιασσού μισεί σχετικά με τον συσχεσιασμό είναι η δέσμευση του στην "περατότητα", την ιδέα ότι απόλυτη γνώση οιουδήποτε είδους είναι αδύνατη. Αλλά δεν ενοχλείται από την συσχεσιοκρατική άποψη ότι "δε μπορούμε να σκεφτούμε ένα Χ έξωθεν της σκέψης δίχως να το σκεφτούμε, και επομένως δε μπορούμε να διαφύγουμε του κύκλου της σκέψης". (Απλά θέλει να ριζοσπαστικοποιήσει αυτή τη δυσχέρεια και να εξαγάγει από αυτήν την απόλυτη γνώση. Ο Μεγιασσού δεν είναι παραδοσιακός ρεαλιστής· ο γερμανικός ιδεαλισμός είναι η αληθινή πατρίδα του, όπως ακριβώς είναι για τον Ζίζεκ και σε έναν ελαφρώς μικρότερο βαθμό για τον Μπαντιού).

Αντιθέτως, εγώ βλέπω το πρόβλημα με τον συσχεσιασμό ως το ακριβώς αντίθετο. Δε με ενοχλεί το τμήμα που αφορά την περατότητα, το οποίο μου φαίνεται αναπόφευκτο. Εκείνο που αντ' αυτού μισώ είναι η ιδέα ότι ο συσχεσιακός κύκλος ("δε μπορώ να σκεφτώ ένα άσκεπτο Χ δίχως να το καταστήσω ένα Χ που να είναι στοχάσιμο) είναι έγκυρος. Τον βλέπω ως αδύναμο. 

Εν πάση περιπτώσει, ο θεωρησιακός ρεαλισμός επιβιώνει ως ένας χρήσιμος όρος-ομπρέλλα για πολλά διαφορετικά είδη νέων ρεαλιστικών προσεγγίσεων στη φιλοσοφία που εργάζονται σε ένα γενικά ηπειρωτικό ιδίωμα, αλλά η αρχική ομάδα των τεσσάρων δε θα έχει επαναληπτικές συγκεντρώσεις. Οι διανοητικές αποκλίσεις είναι τώρα απλά πολύ μεγάλες.

"Αντικειμενοστραφής Φιλοσοφία"

Αυτός ο όρος είναι δική μου επινόηση, χρονολογούμενη από το 1999. (Εάν οποιοσδήποτε χρησιμοποιούσε τη φράση νωρίτερα από τότε, δεν το γνώριζα αλλά ευχαρίστως θα το πιστώσω εάν έρθει στην προσοχή μου.)

Κανείς από τους υπόλοιπους αρχικούς θεωρησιακούς ρεαλιστές δεν κάνει αντικειμενοστραφή φιλοσοφία. Για την ακρίβεια, μάλλον είναι όλοι ενάντιοι στο αντικείμενο, ο καθένας με τον τρόπο του. (Ακόμη κι ο Γκραντ, του οποίου η θέση είναι πολύ εγγύτερη στη δική μου από εκείνες των Μπρασσιέ ή Μεγιασσού, δε νομίζει ότι ο κόσμος αποτελείται πρωτίστως από ατομικές οντότητες. Αυτές αναδύονται για εκείνον μέσω παρεμποδίσεων ή επιβραδύνσεων μιας πρωταρχικότερης παγκόσμιας ενέργειας.

Η αντικειμενοστραφής φιλοσοφία μπορεί να ιδωθεί ως ένα υποείδος του θεωρησιακού ρεαλισμού (μολονότι είναι 7 ή 8 χρόνια παλαιότερη). Για να είσαι θεωρησιακός ρεαλιστής, το μόνο που έχεις να κάνεις είναι να απορρίψεις τον συσχεσιασμό για οποιονδήποτε λόγο σε ευχαριστεί.

Για να είσαι ένας αντικειμενοστραφής φιλόσοφος, εκείνο που χρειάζεται να κάνεις είναι να υποστηρίξεις ότι ατομικές οντότητες διαφορετικών κλιμάκων είναι η έσχατη ύλη του κόσμου [the ultimate stuff of the cosmos]. Παρατηρείστε ότι αυτό περιλαμβάνει επίσης αμφoτέρους τους Λατούρ και Γουάιτχεντ: ορίζω τον όρο με τέτοιον τρόπο ώστε οι δράστες του Λατούρ και οι ενεργές [ή πραγματικές, actual] οντότητες του Γουάιτχεντ (και πιθανώς ακόμη και οι κοινωνίες) επίσης μετρούν ως "αντικείμενα" με την ευρύτερη έννοια.

Αλλά τότε ασκώ κριτική σε αμφoτέρους τους Γουάιτχεντ και Λατούρ επειδή ανάγουν τις οντότητες αυτές στις σχέσεις τους. Και συνεχίζω να διατηρώ αυτή την άποψη παρά την ύπαρξη ενός αυξανόμενου αριθμού ισχυρισμών ότι οι Γουάιτχεντ και Λατούρ δεν κάνουν κάτι τέτοιο. Είμαι πρόθυμος να συνεχίσω να δίνω αυτή τη μάχη, αλλά πραγματικά δε βλέπω πως η ουσία της θέσης μπορεί να αποφευχθεί. Αμφότεροι όχι μόνον ανάγουν τις οντότητες στις σχέσεις τους, αλλά το πράττουν αρκετά περήφανα και ρητά. Πράγματι, και οι δυο τους θεωρούν αυτή [τη θέση] ανάμεσα στις μείζονες καινοτομίες τους. 

Εν συντομία, η αντικειμενοστραφής φιλοσοφία εμπλέκει ένα αρκούντως γενικό σύνολο ελάχιστων κανόνων που αφήνουν σημαντικά περιθώρια προσωπικής διαφοροποίησης. Μπορείς να συμφωνείς με τον Γουάιτχεντ μάλλον παρά με εμένα και ακόμη να είσαι ένας αντικειμενοστραφής φιλόσοφος. Η δική μου εκδοχή δεν έχει μόνο μία, αλλά δύο αρχές:

1. Ατομικές οντότητες διαφορετικών κλιμάκων (όχι μόνο κουάρκς και ηλεκτρόνια) είναι η έσχατη ύλη του κόσμου.

2. Οι οντότητες αυτές δεν εξαντλούνται ποτέ από οποιεσδήποτε από τις σχέσεις ή ακόμη από το άθροισμα όλων των δυνατών σχέσεων τους. Τα αντικείμενα αποσύρονται από τη σχέση.

Το υπόλοιπο της φιλοσοφίας μου έπεται από αυτά τα δύο σημεία, νομίζω.

Όσον αφορά τον σχετιζόμενο όρο "Αντικειμενοστραφής Οντολογία", αυτός επινοήθηκε από τον Λιβάι Μπράιαντ τον Ιούλιο του 2009. Ο Ίαν Μπογκόστ, ο Λιβάι, και εγώ, από κοινού με τον Στήβεν Σαβίρο και την Μπάρμπαρα Στάφφορντ (περισσότερο ως φιλικά οικείοι κριτικοί, οι δυο τελευταίοι) ξεκινήσαμε το κίνημα Αντικειμενοστραφούς Οντολογίας τον Απρίλιο του 2010 στο Georgia Tech στην Ατλάντα.

Ελπίζω αυτό να βοηθά στη διασάφηση της διαφοράς μεταξύ των δυο όρων.

Ναι, θεωρώ τον εαυτό μου τόσο θεωρησιακό ρεαλιστή και αντικειμενοστραφή φιλόσοφο, όπως ακριβώς θεωρώ τον εαυτό μου τόσο έναν πολίτη των Ηνωμένων Πολιτειών όσο και έναν μόνιμο κάτοικο της Αϊόβα. Η Αντικειμενοστραφής Οντολογία μπορεί να ιδωθεί ως μια από τις "πολιτείες" εντός μιας ευρύτερης θεωρησιακής ρεαλιστικής ένωσης.

----------------------------------------------------------------------
Παρουσιάζουμε τη φημισμένη ανάρτηση περί της σχέσης και των διαφορών ΘΡ και ΑΟ από το ιστολόγιο του Γκρέιαμ Χάρμαν. Δε γνωρίζω κατά πόσον έχει μεταφραστεί στα ελληνικά.  Χρονολογείται πάντως από τον Ιούλιο του 2010 και έχει αποτελέσει τόπο παραπομπής σε αρκετά άρθρα, ώστε ο Χάρμαν αποφάσισε να τη συμπεριλάβει σε επερχόμενο βιβλίο του, ώστε οι παραπομπές να γίνονται πλέον σε δημοσιευμένο έντυπο έγγραφο. Για περισσότερες διευκρινίσεις σχετικά με τους Λατούρ και Γουάιτχεντ (όπως τους βλέπει ο Χάρμαν), παραπέμπουμε στην προηγούμενη ανάρτηση μας.

Πρόχειρη μετάφραση Weltschmerz K.