Πατριωτισμός και Διεθνισμός στη στρατηγική της Αριστεράς: Πέρα από τον αστικό κοσμοπολιτισμό και τον πατριωτικό αντιιμπεριαλισμό

του Δημοσθένη Παπαδάτου-Αναγνωστόπουλου Η συζήτηση που κάνουμε σήμερα δεν είναι υπόθεση “ειδικών”, είναι όμως μια δύσκολη και απαιτητική συζήτηση. Δεν είναι ακαδημαϊκή, υποχρεωτικά όμως αναμετριέται με την ιστορία και τη θεωρία. Στην περίπτωση δε της Αριστεράς, της ιστορίας και της θεωρίας της, το πράγμα γίνεται πιο περίπλοκο, καθώς στη λογική της η ιστορία είναι ιστορία ταξικών συγκρούσεων, αλλά την ίδια στιγμή, όψεις αυτής της ιστορίας προκαλούν με τη σειρά τους νέες συγκρούσεις, τάσεις και ρεύματα στο εσωτερικό της Αριστεράς, όπως εξάλλου και της θεωρίας της, αρχής γενομένης από τον Μαρξ. Από την ιστορία και τη θεωρία, ως γνωστόν, δεν έχουμε να περιμένουμε συνταγές. Ενώ όμως οι συνταγές αυτές δεν υπάρχουν, έχουμε –μπορούμε και πρέπει να έχουμε– μέθοδο: χωρίς μέθοδο, δεν υπάρχει στρατηγική, και χωρίς στρατηγική δεν νοείται αυτόνομη πολιτική της Αριστεράς –αυτόνομη ως προς το κράτος, το κεφάλαιο, τα αστικά κόμματα, και πιο γενικά, ως προς το πρόγραμμα της καπιταλιστικής διεθνοποίησης. Μαρξ Από τον Μαρξ μέχρι σήμερα, λοιπόν, η απουσία συνταγής είναι τόσο προφανής, όσο προφανής είναι όμως και η ύπαρξη μεθόδου. Η πρώτη “στιγμή” αυτής της μεθόδου είναι η ρήξη με την αντίληψη που μέχρι την εποχή του Μαρξ διάβαζε την ιστορία ως ιστορία εθνών. “Οι κομμουνιστές”, γράφουν οι Μαρξ και Ένγκελς, “διαφέρουν από τα άλλα προλεταριακά κόμματα μονάχα κατά τούτο: ότι από τη μια μεριά, στους διάφορους εθνικούς αγώνες των προλετάριων τονίζουν και προβάλλουν τα συμφέροντα που είναι κοινά σ΄ όλο το προλεταριάτο κι ανεξάρτητα από την εθνότητα. Και από την άλλη, ότι στις διάφορες βαθμίδες ανάπτυξης του αγώνα ανάμεσα στο προλεταριάτο και την αστική τάξη, εκπροσωπούν πάντα τα συμφέροντα του κινήματος στο σύνολό του”. “Ανάμεσα στους Πολωνούς”, γράφουν κάπου αλλού, “οι κομμουνιστές υποστηρίζουν το κόμμα που θεωρεί την αγροτική επανάσταση σαν προϋπόθεση της εθνικής απελευθέρωσης, δηλαδή το κόμμα που το 1846 προκάλεσε την εξέγερση της Κρακοβίας” [1]. Ακριβώς επειδή στη θεωρία τους δεν υπάρχει συνταγή, υπάρχει όμως το θεμέλιο για μια στρατηγική, το 1848 οι Μαρξ και Ένγκελς υποστηρίζουν την επανάσταση της φιλελεύθερης γερμανικης αστικής τάξης, την οποία “πριονίζουν” τα εθνικά κινήματα των σλαβικών λαών. Στην περίπτωση πάλι της Ιρλανδίας οι ίδιοι δίνουν προτεραιότητα στην ενότητα της εργατικής τάξης εναντίον των βρετανών καπιταλιστών, επισημαίνοντας την ίδια στιγμή ότι η εκμετάλλευση των εθνικών διαφορών ενισχύει τους αντιπάλους των εργατών [2]. Η μέθοδος είναι, νομίζω, προφανής: η Αριστερά στέκεται απέναντι σε κάθε εθνική διαφορά με κριτήριο το τι εξυπηρετεί τις δικές της, αυτόνομες επιδιώξεις. Ακόμα κι εκεί που οι διατυπώσεις μοιάζουν επηρεασμένες από τον Χέγκελ, και είναι επιεικώς προβληματικές (σε σημεία του Μανιφέστου, για παράδειγμα, όπου σημειώνεται ότι “η αστική τάξη τραβάει στον πολιτισμό όλα, ακόμα και τα πιο βάρβαρα έθνη”), ή εκεί που η διάγνωση μιας τάσης γίνεται πεποίθηση πως η ανάπτυξη του καπιταλισμού θα εξαφανίσει τα ενδιάμεσα στρώματα, και μαζί τους την εθνική βάση των κοινωνικών συγκρούσεων, η μέθοδος παραμένει σαφής: στα “εθνικά” τοποθετούμαστε με βάση το κριτήριο τι ευνοεί τον αγώνα των κομμουνιστών. Λένιν-Λούξεμπουργκ Το ίδιο ισχύει και για τις κατοπινές διαμάχες μεταξύ των μαρξιστών. Η Λούξεμπουργκ συμμερίζεται την αισιοδοξία του Μαρξ για την προοδευτική εξάλειψη των εθνικών διαφορών, και με βάση αυτή την πεποίθηση ασκεί κριτική στον Λένιν για την υποστήριξη της εθνικής αυτοδιάθεσης, ακόμα και ως το σημείο αποχωρισμού από το κράτος, των εθνών που αποτελούσαν τη Ρωσική Αυτοκρατορία. Στη Γερμανία της Βαϊμάρης, η Ρόζα είναι το συνώνυμο της εθνικής προδοσίας, γιατί θεωρεί τις ταξικές διαφορές ισχυρότερες από την εθνική ενότητα (και το πληρώνει με τη ζωή της) και γιατί θέλει, όπως σωστά την κατηγορούν, να μεταφέρει την επανάσταση του Λένιν στο Βερολίνο. Ο ίδιος ο Λένιν, από την άλλη, πιστεύει ότι η δημιουργία εθνικών κρατών σημαίνει τη νίκη του καπιταλισμού επί της φεουδαρχίας – συνθήκη που φέρνει πιο κοντά την κομμουνιστική επανάσταση. Παρά τις σαφείς διαφορές, το κριτήριο είναι και εδώ η πολιτική: τι συμφέρει τον αγώνα της Αριστεράς. Στάλιν και Τρότσκι Τα πράγματα είναι ουσιωδώς διαφορετικά στην περίπτωση του Στάλιν, καθώς εδώ η ιστορία ως ιστορία εθνών και σύγκρουση πολιτισμών επιστρέφει από το παράθυρο. “Το εθνικό ζήτημα στον Καύκασο”, γράφει στα 1913 στο Ο μαρξισμός και το εθνικό ζήτημα, “μπορεί να λυθεί μόνο με την έννοια του τραβήγματος των καθυστερημένων εθνών και εθνοτήτων στο γενικό κανάλι της ανώτερης κουλτούρας” [3]. Από το τέλος του 1924, ο ίδιος διακρίνει ανάμεσα «στη δυνατότητα οικοδόμησης μιας πλήρους σοσιαλιστικής κοινωνίας σε μια μόνη χώρα», που την περιγράφει ως «αναμφισβήτητη αλήθεια»- και «στην πλήρη εξασφάλιση από μια παλινόρθωση της παλιάς τάξης πραγμάτων», η οποία, όπως λέει ο Στάλιν, απαιτεί τη νίκη της επανάστασης σε μερικές αναπτυγμένες χώρες ή, με άλλα λόγια, τη νίκη της επανάστασης σε παγκόσμια κλίμακα. Γράφει σχετικά με αυτό ο Κλαουντίν: Ο από μηχανής θεός της θεωρίας του Στάλιν για τον εθνικό σοσιαλισμό είναι ο  περίφημος «νόμος της άνισης ανάπτυξης του καπιταλισμού». Η χρησιμοποιούμενη λογική είναι απλή. Η επανάσταση, με δεδομένη την άνιση ανάπτυξη του καπιταλισμού,  θα πραγματοποιηθεί άνισα, πρώτα σε μία χώρα, μετά σε μία άλλη ή σε μερικές άλλες, κλπ. Σε κάθε περίπτωση, η «ρήξη» της «ιμπεριαλιστικής αλυσίδας» θα συμβεί εκεί όπου είναι ο ασθενέστερος κρίκος. [Όμως] Η άνιση ανάπτυξη, για κακή τύχη της λογικής του Στάλιν, είναι επίσης μία από τις πηγές των γενικών κρίσεων του καπιταλιστικού συστήματος, των παγκοσμίων πολέμων κλπ. Οι κρίσεις αυτές τείνουν,  σε ορισμένη έκταση και σε ορισμένες περιόδους, να «εξισώνουν» και να συνδέουν στενότερα τα επαναστατικά κινήματα διάφορων χωρών (όπως συνέβη στους δύο παγκόσμιους πολέμους και στο αποκορύφωμα της κρίσης του αποικιακού συστήματος). Γι΄ αυτό, δε μπορεί κανείς να αποκλείσει, παρατηρώντας μόνο εμπειρικά ότι η ανάπτυξη είναι άνιση, τη δυνατότητα μίας κατάστασης στην οποία η σοσιαλιστική επανάσταση, όπως δεχόταν ο Μαρξ, θα πάρει τη μορφή της αλυσιδωτής αντίδρασης, σε μια σειρά αναπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών” [4] Οι απόψεις του Στάλιν διαμορφώνονται, ως γνωστόν, σε αντιπαράθεση με τον Τρότσκι. Ο Στάλιν φτιάχνει μια καρικατούρα του Τρότσκι, αποδίδοντάς του την άποψη ότι η επανάσταση στις αναπτυγμένες χώρες πρέπει ν’ αρχίσει «ταυτόχρονα». Η θέση του Τρότσκι, όμως, δεν είναι αυτή. Αυτό που υποστηρίζει είναι ότι “η σοσιαλιστική επανάσταση ξεκινάει στον εθνικό στίβο, ξεδιπλώνεται στο διεθνή στίβο και περατώνεται στον παγκόσμιο. Έτσι, η σοσιαλιστική επανάσταση γίνεται διαρκής”. Αν υπάρχει ένα πρόβλημα στη θέση του Τρότσκι, σημειώνει ο Κλαουντίν, είναι ότι ο ίδιος αποδίδει την ήττα της επαναστατικής υπόθεσης μονοσήμαντα στην προδοσία της Δεύτερης και της Τρίτης Διεθνούς. Και κάπως έτσι δυσκολεύεται να δει τα πισωγυρίσματα στη διαδικασία της διαρκούς επανάστασης: τις ήττες που διαδέχτηκαν την πρώτη κρίση του καπιταλισμού, την αφοσίωση της πλειοψηφίας της εργατικής τάξης στη σοσιαλδημοκρατία και τις ενδείξεις που έδωσε ο καπιταλισμός για την ικανότητά του να συνέρχεται. Στην πραγματικότητα, ωστόσο, η ικανότητα του καπιταλισμού “να συνέρχεται”, αποκτάται πάνω στα ερείπια – και, στην περίπτωσή μας, συναρτήθηκε με δύο παγκόσμιους πολέμους. Η τραγωδία της Β΄ Διεθνούς, η εποποιϊα και οι (κατα)χρήσεις της Αντίστασης Στον έναν από αυτούς, τα περισσότερα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα της Ευρώπης, για λόγους «δίκαιου πατριωτισμού», για λόγους δηλαδή αμυντικούς, ψήφισαν στα εθνικά κοινοβούλια τις πολεμικές πιστώσεις και την είσοδο των ευρωπαϊκών καπιταλιστικών κρατών: για λόγους «δίκαιου πατριωτισμού», ένα σημαντικό τμήμα της Αριστεράς μπήκε σε έναν πόλεμο, που έμελλε να γίνει το μεγαλύτερο σφαγείο όλων των εποχών μέχρι τότε. Τα πράγματα υπήρξαν διαφορετικά, ευτυχώς, στην περίπτωση του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου. Και δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η μεταπολεμική ευρωπαϊκή Αριστερά αύξησε την επιρροή της σε πρωτόγνωρα επίπεδα χάρη στον πρωταγωνιστικό ρόλο που έπαιξε στα χρόνια της Αντίστασης στο φασισμό και το ναζισμό – μια αντίσταση που σαν κύριο σύμβολό της εθνικές σημαίες, όχι κόκκινες, ακόμα κι εκεί που πρωταγωνιστούσαν κομμουνιστές. Δεν υπάρχει όμως αμφιβολία και για το ότι επί δεκαετίες μέχρι και σήμερα, οι πιο διαφορετικές εκδοχές της Αριστεράς σε όλη την Ευρώπη έκαναν το λάθος να πιστεύουν ότι όπως τότε, έτσι πάντα: ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται κι ότι η επιρροή, πολλώ δε μάλλον η νίκη τους, εξαρτώται από τη δυνατότητά τους να εκπροσωπούν με συνέπεια, όχι ένα τμήμα της κοινωνίας – γιατί κόμμα σημαίνει τμήμα–, αλλά γενικώς και αορίστως την πατρίδα, τον λαό και το εθνικό αίσθημα. Αυτή είναι η περίπτωση ενός σημαντικού μέρους και της ελληνικής Αριστεράς. Από τη μια το γεγονός ότι ο ελληνικός εθνικισμός του 19ου αιώνα υπήρξε “δευτερογενής”, δεν έφτιαξε δηλαδή εθνικό κράτος σε προϋπάρχουσες δομές, αλλά υπήρξε “αντιστασιακός”, αξιώνοντας με επιτυχία τη διάλυση δομών που προϋπήρχαν (βλ. Οθωμανική Αυτοκρατορία) [5], και από την άλλη και η εποποιϊα του ΕΑΜ, οδήγησαν τμήματα της Αριστεράς να θεωρούν ότι το ΕΑΜ είναι διαχρονικά η απάντηση, όποτε κι αν τίθεται η ερώτηση για το πώς μπορεί η Αριστερά να γίνει ηγεμονική - και το κοινωνικό να υπερισχύει του εθνικού. Κάπως έτσι, ο λόγος του Άρη Βελουχιώτη στη Λαμία, με το ερώτημα “ποιος είναι πατριώτης, αυτοί ή εμείς;” μοιάζει να είναι πιο κοντά στην αλήθεια του ΕΑΜ, απ΄ο,τι για παράδειγμα η στιγμή που ο Βελουχιώτης σκοτώνει τον Ψαρρό. Με την ίδια λογική, μοιάζει να είναι πιο κοντά στην εκάστοτε πραγματκότητα η ανάλυση του Γληνού, ότι ο αγώνας πρέπει να είναι “παλλαϊκός, ν΄ αγκαλιάσει όλα τα στρώματα του λαού, και τον εργάτη, και τον αστό" – μολονότι εισηγείται πολιτικό πρόγραμμα σε συνθήκες ξένης Κατοχής. Και βεβαίως μοιάζει να μη σημαίνει τίποτα το γεγονός ότι το “παλλαϊκό”, κατά τα άλλα, ΕΑΜ πολεμήθηκε λυσσαλέα από τους αντιπάλους του, έλληνες και ξένους, και μάλιστα πριν την Απελευθέρωση, ακριβώς ως αυτό που πάνω απ΄ όλα ήταν: ως κίνδυνος για τη σταθερότητα του κοινωνικού καθεστώτος. Κυπριακό Για αντικειμενικούς και υποκειμενικούς λόγους, η συντετριμμένη στον εμφύλιο Αριστερά δεν μπόρεσε μετά τον πόλεμονα διεκδικήσει αυτόν τον τίτλο τιμής. Αντίθετα, πίστεψε ότι ο μόνος δρόμος για την επανανομιμοποίησή της ήταν ο δρόμος του εθνικού αγώνα. Μετά λοιπόν την ήττα του Δημοκρατικού Στρατού, ο δρόμος αυτός πέρναγε πια από το Κυπριακό. «Η εκστρατεία αυτή (σ.σ.: για την Ένωση με την Κύπρο) προσέδιδε μια αύρα κύρους και περιστασιακή νομιμοποίηση σε τμήματα της κοινωνίας που διαφορετικά θα αποκλείονταν από την κεντρική πολιτική σκηνή. Αυτό συνέβη στην περίπτωση των φοιτητικών οργανώσεων, των συνδικαλιστικών οργανώσεων που λειτουργούσαν εκτός του πλαισίου της ΓΣΕΕ και των οργανώσεων που συνδέονταν της Αριστεράς» [6]. Το αίτημα για «Ένωση», δηλαδή, δεν αντανακλούσε μόνο τη διαδικασία αναδιοργάνωσης της μεταπολεμικής και μετεμφυλιακής κυρίαρχης ιδεολογίας, που αναζητούσε ένα θετικό πρόταγμα ως συμπλήρωμα στον αντικομμουνισμό της· το ίδιο αίτημα, για την ακρίβεια το «λέφτερη Κύπρος στη λέφτερη Ελλάδα» που προέτασσε το ΚΚΕ, συμπύκνωνε επίσης μια (ανταγωνιστική) στρατηγική: α) για την απόσεισης τη ρετσινιάς του «εθνοπροδότη», που ακολουθούσε το ΚΚΕ απ’το Μεσοπόλεμο και τα χρόνια του Μακεδονικού, β) την άρση της απομόνωσης στη μετεμφυλιακή περίοδο και γ) την ανάδειξη του Κυπριακού ως παράδειγμα αντιιμπεριαλιστικού αγώνα προς γενίκευση, δηλαδή προς «εισαγωγή» στην Ελλάδα. Θεωρητικές βάσεις και πολιτικά αδιέξοδα του πατριωτικού αντιιμπεριαλισμού/αριστερού εθνικισμού Η εμμονή στον εθνικό αγώνα δεν είχε μόνο πολιτικά αίτια, αλλά και θεωρητικά. Τόσο στην κομμουνιστική Αριστερά όσο και στο ΠΑΣΟΚ κυριάρχησαν, μέχρι και την δεκαετία του ’80, ορισμένες παραλλαγές της θεωρίας της εξάρτησης. Στην μεν κομμουνιστική Αριστερά, κυριάρχησε για δεκαετίες η άποψη της 6ης Ολομέλειας  της ΚΕ του ΚΚΕ  (1934) –επικαιροποιημένη κατά διαστήματα βάσει της θεωρίας του κρατικομονοπωλιακού καπιταλισμού–, για έναν ελληνικό καπιταλισμό, όπου δεν επικρατούσαν πλήρως, ή πάντως όχι με ώριμο τρόπο, οι καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής και εξουσίας, πράγμα που συνδεόταν άρρηκτα με  φεουδαλικά κατάλοιπα και την εξάρτηση του ελληνικού καπιταλισμού από τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις. H θέση αυτή, που αποδομήθηκε από τους Μάξιμο και Πουλιόπουλο, οδηγούσε σε ένα στάδιο αστικοδημοκρατικής και ανεξαρτησιακής ολοκλήρωσης ή σε ένα διακριτό αντιμονοπωλιακό/αντιιμπεριαλιστικό στάδιο, όπως ίσχυσε  μετά τον πόλεμο. Αργότερα, στο ΠΑΣΟΚ της δεκαετίας του 1970, η θεωρία «μητρόπολης-περιφέρειας» ενέτασσε την Ελλάδα στην «περιφέρεια» του διεθνούς καπιταλισμού μαζί με την Ασία, την Αφρική και την τότε Λατινική Αμερική (Σαμίρ Αμίν, Α.Γκ. Φρανκ, Καρντόζο, Κόρντομπα  κ.π..α). Οι  θέσεις αυτές θεωρούσαν ότι τα ιμπεριαλιστικά κέντρα ασκούν απόλυτη οικονομική και πολιτική  κυριαρχία στην ελληνική αστική τάξη («ξενοκρατία»), η οποία είναι μεταπρατική, ότι αποσπούσε υπερκέρδη μη επανεπενδυόμενα κλπ.  Στη λογική αυτή, οι θέσεις υποβάθμιζαν (και υποβαθμίζουν) τις εσωτερικές ταξικές συγκρούσεις, και αντί γι΄ αυτές υποδεικνύουν ως βασική διαιρετική τομή την σύγκρουση του ιμπεριαλισμού με το υπανάπτυκτο έθνος, απολυτοποιώντας έτσι τις διεθνείς οικονομικές και πολιτικές σχέσεις [7]. Είναι με την έννοια αυτή που μιλάμε για πατριωτικό αντιιμπεριαλισμό ή αριστερό εθνικισμό. Το αδιέξοδο αυτών των θέσεων φάνηκε ήδη από τη δεκαετία του ΄90, στα χρόνια της εξόρμησης του ελληνικού κεφαλαίου στα Βαλκάνια, υπό τον ιδεολογικό μανδύα της σκοπιανοφαγίας. Ο εθνικισμός αυτός είχε δύο βασικές εκδοχές: την εθνική υπεροψία της ισχυρής Ελλάδας, που διεκδικούσε οφέλη εν μέσω διάλυσης των Βαλκανίων, και συμμετρικά, την εθνική μειονεξία της “Ψωροκώσταινας”, που υπονομεύουν “ως χώρα” οι ιμπεριαλιστές. Ακόμα περισσότερο, όμως, σήμερα οι θέσεις αυτές έχουν λογικές συνεπαγωγές που δεν τιμούν τους υπερασπιστές τους. Αν η Ελλάδα δεν παράγει τίποτα, κι αν γι΄ αυτό είναι υπανάπτυκτη, αυτό σημαίνει ότι οι έλληνες εργαζόμενοι δεν παράγουν τίποτα – άρα λογικά είναι τεμπέληδες, όπως το θέλει ο αστικός μύθος. Αν η Ελλάδα δεν παράγει όντως τίποτα, αντίθετα, είναι εξαρτημένη, αυτό σημαίνει ότι την τρέφουν οι ιμπεριαλιστές σύμμαχοί της – άρα τα δάνεια είναι το καλύτερο που θα μπορούσε να μας συμβεί. Στην πραγματικότητα, είτε μιλάμε για τη βιομηχανία (χημικά προϊόντα, μέταλλο, κοκ) είτε για το εφοπλιστικό και το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο, ο ελληνικός καπιταλισμός έχει να επιδείξει εξαιρετικές επιδόσεις, ακόμα και μέσα στην κρίση [8]. Καπιταλιστική διεθνοποίηση, κρίση και Αριστερά Θεωρώ ότι θα ήταν λάθος για την Αριστερά να υποτιμήσει τον χαρακτήρα της επίδρασης που έχει η εκ γενετής προσχώρηση στην κυρίως φαντασιακή (και όχι φανταστική) κοινότητα που συνιστά το έθνος. Θα ήταν λάθος όμως και να προσχωρήσει, για λόγους παράδοσης, εκλογικής αποτελεσματικότητας ή “κυβερνησιμότητας” στη λογική του εθνικού μέσου όρου, σε όσα πεδία τίθεται σήμερα το ερώτημα περί έθνους, από το μεταναστευτικό και την ιθαγένεια ως το Κυπριακό, τα ελληνοτουρκικά και την ΑΟΖ. Σε όλα αυτά, την ελληνική σημαία μπορούν να τη σηκώσουν όλοι. Τη δική μας σημαία μπορούμε να τη σηκώσουμε μόνο εμείς. Ας το επισημάνουμε: εν μέσω καπιταλιστικής διεθνοποίησης (΄παγκοσμιοποίηση΄), ούτε το ελληνικό, ούτε κανένα έθνος δεν μπορεί να αποτελεί ασφαλές καταφύγιο. Σε αντίθεση όμως με αστικούς ή αριστερούς μύθους, η διαδικασία της καπιταλιστικής διεθνοποίησης που βρίσκεται σε εξέλιξη, ούτε μια ενιαία παγκόσμια αγορά διαμόρφωσε, ούτα τα έθνη ισοπέδωσε, ούτε πολυ περισσότερο εξαφάνισε τα εθνικά κράτη και τους εθνικισμούς. Στην πραγματικότητα, η διαδικασία αυτή μετέβαλε δραστικά το περιεχόμενο της εθνικής κυριαρχίας. Αυτό που συμβαίνει σήμερα, λοιπόν, είναι η πλήρης ευθυγράμμιση των κρατών με το χρηματιστικό κεφάλαιο και η αυταρχική θωράκιση απέναντι στις νέες επικίνδυνες τάξεις, με έμφαση στους ξένους φτωχούς. Στη συνθήκη αυτή, η εκχωρούμενη εθνική κυριαρχία, η άνευ προηγουμένου δηλαδή υπονόμευση της λαϊκής κυριαρχίας από κυβερνήσεις και υπερεθνικούς οργανισμούς της καπιταλιστικής διεθνοποίησης (ΕΕ, ΔΝΤ), δεν είναι παρά όρος αναδιοργάνωσης και διασφάλισης της καπιταλιστικής κυριαρχίας. Εξ ορισμού στον καπιταλισμό, η κυριαρχία αυτή οργανώνεται σε εθνικό και ολοκληρώνεται σε υπερεθνικό επίπεδο - άρα εκεί πρέπει και να αμφισβητηθεί. Με δεδομένα τα παραπάνω, η μνημονιακή διαχείριση της κρίσης δεν αποτελεί προδοσία, αλλά τεκμήριο μεροληψίας και (ταξικής) συνέπειας σε ό,τι αφορά τους αντιπάλους μας – και ζήτημα δημοκρατίας και μεροληψίας σε ό,τι αφορά εμάς. Δουλειά μας λοιπόν εδώ, δεν είναι να οργανώσουμε την επιστροφή στο έθνος, ως εάν να επρόκειτο για την Κιβωτό εν μέσω κατακλυσμού. Δουλειά της Αριστεράς είναι να αναλάβει τα ιδιαίτερα καθήκοντα που της επιφύλασσε ο Λένιν – να οργανώσει και να κερδίσει δηλαδή τις μάχες απέναντι στο “δικό μας” κράτος και το “δικό μας” κεφάλαιο, δείχνοντας την ίδια στιγμή ότι για τα βασικά προβλήματα σε ολόκληρη την Ευρώπη, ο καπιταλισμός δεν έχει πια απαντήσεις. Ο αγώνας αυτός θα είναι προφανώς δύσκολος. Αν μη τι άλλο όμως, ξέρουμε από πού να αρχίσουμε: ο αγώνας αυτός ξεκινάει τώρα και εδώ – σε αντίθεση με μια ορισμένη αντίληψη στην Αριστερά, που εξαντλεί τον επαναστατισμό της αποδίδοντας όλο το κακό μας ριζικό στους άθλιους Μέρκελ και Σόιμπλε. Όπως όμως σωστά το έθεταν σε πρόσφατο άρθρο στην Εποχή οι Αθανασίου και Καραγιαννίδης, η “εκσφενδόνιση του πολιτικού/ταξικού αντιπάλου στη μακρινή Γερμανία ουσιαστικά απονεκρώνει, κάνει μάταιη την πολιτική αντιπαράθεση, μιας και οι εγχώριοι εκπρόσωποι του καπιταλισμού μετατρέπονται σε απλά πιόνια μιας εξωχώριας εξουσίας. Πώς να αντιπαρατεθεί κανείς με κάποιον που δεν είναι καν κάτοικος αυτής της χώρας; Που ποτέ δεν πρόκειται να ψηφίσεις υπέρ ή κατά του; Τι ελπίδες και τι αυτοπεποίθηση μπορεί να έχει ένα κίνημα όταν του περιγράφουμε μπροστά του έναν αντίπαλο απρόσιτο και ανυπέρβλητο;” [10]. Εισήγηση στην εκδήλωση που διοργάνωσε ο ΣΥΡΙΖΑ Χαλανδρίου με τίτλο “Πατριωτισμός και διεθνισμός στη στρατηγική της Αριστεράς”, στις 19 Φεβρουαρίου 2014, με ομιλητές τους Λουκά Αξελό και Δημοσθένη Παπαδάτο-Αναγνωστόπουλο. _______________ Σημειώσεις [1] Καρλ Μαρξ, Το Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος (μτφρ. Βασίλης Καπετανγιάννης), Θεμέλιο [2] Μικαέλ Λεβί, Το εθνικό ζήτημα από τον Μαρξ μέχρι σήμερα (μτφρ.: Μαριάννα Τζιαντζή), Στάχυ. Στη διαμάχη μεταξύ των μαρξιστών για το αν στο έργο των Μαρξ και Ένγκελς υπάρχει θεωρία για το έθνος, ο Λεβί βρίσκεται στη μεριά αυτών που απαντούν αρνητικά. [3] Παρατίθεται στο: Αντώνης Λιάκος, Πώς σκέφτηκαν το έθνος αυτοί που ήθελαν να αλλάξουν τον κόσμο, Πόλις [4] Φερνάντο Κλαουντίν, Η κρίση του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος. Από την Κομιντέρν στην Κομινφόρμ (μτφρ.: Δήμος Βέργης), Γράμματα. Το σχετικό απόσπασμα περιλαμβάνεται στο συλλογικό τόμο Το Διαρκές 1917, RedNotebook-ΚΨΜ [5] Για τη διάκριση πρωτογενών (αγγλικός, γαλλικός) και δευτερογενών εθνικισμών (εθνικισμοί χωρίς ΄κρατικό΄ πλεονέκτημα, όπως αυτοί των χριστιανικών εθνών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ο εβραϊκός, ο ιταλικός και ο γερμανικός), βλ. Παντελής Λέκκας, Η εθνικιστική ιδεολογία, Κατάρτι [6] Ιωάννης Δ. Στεφανίδης, Εν ονόματι του έθνους. Πολιτική κουλτούρα, αλυτρωτισμός και αντιαμερικανισμός στη μεταπολεμική Ελλάδα, 1945-1967, Επίκεντρο [7] Δημήτρης Μπελαντής, “Ιμπεριαλισμός, κυριαρχία, εξάρτηση, ταξική πάλη”, Βελτιώνονται οι φράχτες, βελτιώνονται κι οι άλτες, RedNotebook [8] Χρήστος Λάσκος-Ευκλείδης Τσακαλώτος, 22 πράγματα που μας λένε για την ελληνική κρίση και δεν είναι έτσι, ΚΨΜ [9] Νίκος Γιαννόπουλος, “Παγκοσμιοποίηση: μύθοι και πραγματικότητα”, Δελτίο Θυέλλης τχ. 17, Δίκτυο για τα Πολιτικά και Κοινωνικά Δικαιώματα [10] Κώστας Αθανασίου-Χρήστος Καραγιαννίδης, “Ποιος είναι, τελικά, ο υπουργός Οικονομικών της Ελλάδας;”, Εποχή 15.9.2013   Πηγή Red NoteBook

Περί του κινδύνου απόδοσης συμπαγών εξεγερσιακών ταυτοτήτων: Η περίπτωση της Ουκρανίας και της Βοσνίας

του Πάνου Κομπατσιάρη

Τον τελευταίο καιρό συνέβησαν δύο «εξεγέρσεις» επί Ευρωπαϊκού εδάφους: η πρώτη είναι αυτή στην Ουκρανία και η δεύτερη αυτή στη Βοσνία. Όταν πρωτοξεκίνησαν αυτές οι  εξεγέρσεις, παρατηρήθηκε αρχικά μεταξύ εγχώριων και ευρωπαίων αριστερών και αναρχικών συνομιλητών ένας μάλλον ενθουσιασμός, πλαισιωμένος από έναν λόγο που θεωρεί κάθε «αντίσταση ενάντια στην εξουσία» καλή. Παρόλα αυτά, στη συνέχεια και καθώς διάφορες, συχνά αντικρουόμενες, πληροφορίες γίνονταν γνωστές για τις περιπτώσεις αυτές, φάνηκε να υπάρχει προβληματισμός ως προς το πώς θα ταυτοποιηθεί και θα καταταγεί πολιτικά η κάθε μία. Εν τέλει η απόφανση υπήρξε η πλέον λίγο-πολύ ακόλουθη γνωστή: η πρώτη είναι επανάσταση εθνικιστών-Ναζιστών και η δεύτερη της εργατικής τάξης. Αυτή η αφήγηση χτίστηκε κατά βάση μέσα από διάφορα σποραδικά αναγνώσματα και εικόνες στο διαδίκτυο που ερμηνεύτηκαν καταλλήλως ώστε να στριμωχτούν στο παραπάνω πλαίσιο ανάγνωσης. Εν συνεχεία, οι υποστηρικτές αυτής άποψης πατώντας στο παράδειγμα της Ουκρανίας προειδοποίησαν: «κάθε εξέγερση δεν είναι καλή» ή καλύτερα «κάποιες εξεγέρσεις δεν είναι προς το συμφέρον της εργατικής τάξης». Αφού, λοιπόν, πρώτα δόθηκαν αυτές οι συμπαγείς ταυτότητες σε αυτά τα κινήματα, εν ολίγοις το ένα ήταν ο «ήρωας» και το άλλο ο «κακός», ύστερα ήρθε και το δεύτερο πόρισμα: η Ευρωπαϊκή ένωση υποστηρίζει τους Ουκρανούς εθνικιστές επειδή είναι καπιταλιστική, ενώ απειλεί να στείλει στρατεύματα στη Βοσνία επειδή η εξέγερση έχει ταξικό πρόσημο. Η ετυμηγορία αυτή έρχεται δηλαδή σε δεύτερο πλάνο να επιβεβαιώσει τον ακόλουθο γενικά αποδεκτό κανόνα μεταξύ αυτών των συνομιλητών: η καπιταλιστική ΕΕ υποστηρίζει εθνικιστικά κινήματα γιατί δεν την απειλούν ενώ τσακίζει τα ταξικά γιατί την απειλούν.

Η παραπάνω δήλωση μπορεί φυσικά να έχει και μια ισχυρή δόση αλήθειας. Χωρίς να θέλω να την αμφισβητήσω ριζικά ή να αντιπαρατεθώ στη βάση του τι «πραγματικά είναι» αυτές οι εξεγέρσεις, σε αυτό το σημείωμα θα προσπαθήσω να μιλήσω για τον κίνδυνο αντιμετώπισης διαφόρων κοινωνικών κινημάτων ως «συγκροτημένων» ταυτοτήτων που μπορεί να είναι μόνο ή «αυτό» ή μόνο το «άλλο». Στο παραπάνω παράδειγμα απόδοσης συμπαγών ταυτοτήτων, όπως είδαμε και παραπάνω, υπάρχει καταρχήν η αποκήρυξη της συνήθους ταύτισης με καθετί το εξεγερσιακό και, μαζί της, η επιβεβαίωση της κριτικής μας ικανότητας, της ικανότητάς μας να ξεχωρίζουμε τι είναι «καλό» και τι «κακό».  Σε δεύτερο πλάνο, όμως, υπάρχει και η επιβεβαίωση μια άλλης συνήθους ταύτισης, που κατά τα φαινόμενα λειτουργεί ως εξισορροπητική της «παρεκκλίνουσας» πρώτης. Η ταύτιση με την άποψη πως η πολιτική εξουσία λειτουργεί με έναν και μοναδικό τρόπο, έχει μία λογική, σύμφωνα με την οποία πάντα θα προσπαθεί να καταστέλλει «εμάς» και να υποστηρίζει τον «εχθρό» μας.  Έτσι, με έναν φαινομενικά αυτό-αναφορικό τρόπο, διάφορες διαδικασίες και γεγονότα που βρίσκονται εν εξελίξει, τοποθετούνται σε ήδη παγιωμένα συστήματα ερμηνείας. Όταν μάλιστα αυτά τα συστήματα αντιλαμβάνονται την «πολιτική εξουσία» και τη σχέση της με τα κοινωνικά κινήματα ως κάτι προβλέψιμο, και για το οποίο ήδη μπορούμε να αποφανθούμε με σιγουριά σχετικά με τη λειτουργία του, υπάρχει ένας πολλαπλός κίνδυνος: πρώτον, ο εμφανής κίνδυνος «φετιχοποίησης» διαφόρων καταστάσεων και ακόμη δαιμονοποίησης «εθνοτικών ομάδων», όπως επανειλημμένα έγινε και στην περίπτωση της Ουκρανίας, με βάση του αν οι εξεγέρσεις «τους» πληρούν ορισμένα επαναστατικά κριτήρια.  Δεύτερον, σε συνάρτηση με το παραπάνω, η από-ιστορικοποίηση διαθέσεων, κλίσεων, ροπών, συμβολικών εκφράσεων και υποδηλώσεων. Τρίτον, η παράβλεψη της «κίνησης» του κινήματος, δηλαδή των πολιτικών και κοινωνικών διεργασιών που λαμβάνουν χώρα καθώς αυτό συμβαίνει. Τέταρτον, η αδυναμία κατανόησης της περιπλοκότητας, των πολιτικών μεσολαβήσεων και διαβουλεύσεων, που λαμβάνουν χώρα εντός και γύρω της πολιτικής εξουσίας, βλ. εδώ «καπιταλιστική Ε.Ε.», καθώς και τη διασύνδεσή και αλληλεξάρτησης της με άλλα συστήματα εξουσίας  π.χ. της επίσης «καπιταλιστικής Ρωσίας».

Ειδικά όσον αφορά στο τελευταίο σκέλος της παρατήρησής μας, φαίνεται πως μια γρήγορη ταυτοποίηση  αποτυγχάνει να κατανοήσει κάτι ιδιαιτέρως σημαντικό σχετικά με όποιες σύγχρονες πολιτικές αναλύσεις.  Γιατί δεν είναι ιδιαίτερα παραγωγικό να δει κανείς την πολιτική εξουσία σήμερα με όρους ψυχροπολεμικούς, όπου όλες οι αποφάσεις και διαδικασίες που συμβαίνουν οφείλουν να στριμωχτούν σε ένα ερμηνευτικό πλαίσιο σύμφωνα με το οποίο θα πρέπει σώνει και καλά να εξυπηρετούν μία εκ των δύο αντιμαχόμενων λογικών. Η πολιτική εξουσία σήμερα και ο τρόπος άσκησής της είναι αρκετά πιο ρευστός απ’ ότι στο παρελθόν και ο χαρακτήρας της είναι πάνω απ’ όλα διαχειριστικός . Αυτό που έχει  ονομαστεί ως «νεοφιλελεύθερη κυβερνολογική»,[i] δηλαδή οι κυρίαρχες διαδικασίες και λογικές πολιτικής διακυβέρνησης εντός του παρόντος οικονομικο-πολιτικού παραδείγματος, δε χαρακτηρίζεται τόσο πολύ από την προσκόλληση σε ιδεολογικές συνάφειες, αλλά περισσότερο από μία λογική διαχείρισης της εκάστοτε κατάστασης που θα προκύψει προς ίδιον όφελος. Με άλλα λόγια, η λογική της διαχείρισης έχει περισσότερο τακτικό αντί για  ιδεολογικό χαρακτήρα, έχει δηλαδή περισσότερο να κάνει με την επιθυμία έλεγχου διαδικασιών και της «μεταστροφής» γεγονότων προς ίδιον όφελος και λιγότερο με την επιβολή ενός συγκεκριμένου μοντέλου, το  οποίο είναι προαποφασισμένο και αναπτύσσεται στη βάση ενός «συγκροτημένου» ιδεολογικού πλαισίου. Με αυτό το σκεπτικό δε θα πρέπει να εκπλαγούμε αν η Ε.Ε. τακτικά στηρίξει, για τους δικούς της λόγους και για λόγους επιβίωσης, επαναστάσεις τις οποίες  αποκαλούμε σήμερα «ταξικές» ή αν, αντίθετα, συνηγορήσει στην καταστολή ναζιστικών κομμάτων και οργανώσεων-  πράγμα που άλλωστε έγινε και με την Χ.Α.

Η προσπάθεια αποφυγής του διαρκούς άγχους ταυτοποίησης ενός οποιουδήποτε συμβάντος σύμφωνα με τι μπορεί να είναι «καλό» και τι «κακό» για τα επαναστατικά κριτήρια που θέτουμε, είναι επομένως χρήσιμη ώστε να μη τσουβαλιάζονται οι εξαιρετικά περίπλοκες διαδικασίες που λαμβάνουν χώρα στην Ουκρανία ή στη Βοσνία ως «ναζιστική» ή «ταξική» επανάσταση αντίστοιχα. Αυτό το άγχος άλλωστε, όπως υποστηρίζεται και παραπάνω, μπορεί να οδηγεί από τη μία σε φαινόμενα «πολιτισμικού ρατσισμού» ή/ και φετιχοποίηση «εθνών» και από την άλλη σε ερμηνευτικά σχήματα αποπροσανατολιστικά σε σχέση με τις υπάρχουσες κατανομές εξουσίας.

---

[i] Βλ. για παράδειγμα Rose, Nikolas Powers of Freedom: Reframing Political Thought New York: Cambridge University Press, 1999

Πηγή Nomadic universality

Η κοινή ευρωπαϊκή αντίσταση στη χρηματοπιστωτική απολυταρχία

Τι αντιπροσωπεύουν ο ΣΥΡΙΖΑ και ο Αλέξης Τσίπρας



του Φράνκο Μπίφο Μπεράρντι*

Ο Αλέ­ξης Τσί­πρας α­ντι­προ­σω­πεύει την α­ντί­στα­ση της ελ­λη­νι­κής κοι­νω­νίας ε­νά­ντια στη χρη­μα­το­πι­στω­τι­κή ε­πί­θε­ση, κι αυ­τή εί­ναι για μέ­να μια ε­παρ­κής αι­τιο­λο­γία για να δη­λώ­σω τη στή­ρι­ξή μου στο ψη­φο­δέλ­τιο που πα­ρου­σιά­ζε­ται με το ό­νο­μά του στις ευ­ρωε­κλο­γές, και για να πάω να το ψη­φί­σω.

Όμως, ποιο σκο­πό θέ­τει αυ­τό το ψη­φο­δέλ­τιο; Αν στις ε­κλο­γές ε­πι­τύ­χου­με μό­νο το να εκ­φρα­στεί η γε­ρο­ντι­κή και υ­στε­ρο- α­ρι­στε­ρί­στι­κη μειο­ψη­φία (στην ο­ποία α­νή­κω) υ­πέρ του μο­να­δι­κού νέ­ου ευ­ρω­παίου πο­λι­τι­κού που δεν εί­ναι η­θι­κά διε­φθαρ­μέ­νος και δια­νο­η­τι­κά κομ­φορ­μι­στής, δεν θα εί­ναι έ­να σπου­δαίο α­πο­τέ­λε­σμα.

Γι’ αυ­τό, α­να­λαμ­βά­νο­ντας την ευ­θύ­νη να δη­μιουρ­γή­σου­με τις πο­λι­τι­στι­κές και πο­λι­τι­κές συν­θή­κες για την ε­πι­τυ­χία αυ­τού του ψη­φο­δελ­τίου, πρέ­πει να σκε­φτού­με ποια εί­ναι τα σε­νά­ρια που μια προ­ε­κλο­γι­κή εκ­στρα­τεία για τον Τσί­πρα μπο­ρεί να α­νοί­ξει, ποια α­πο­τε­λέ­σμα­τα πο­λι­τι­στι­κής και κοι­νω­νι­κής α­να­σύν­θε­σης μπο­ρού­με να ε­πι­τύ­χου­με.

Δεν έ­χω κα­μία ε­μπι­στο­σύ­νη στην α­ντι­προ­σω­πευ­τι­κή δη­μο­κρα­τία. Εί­ναι πλέ­ον κοι­νό αί­σθη­μα το ά­δεια­σμα των δη­μο­κρα­τι­κών θε­σμών α­πέ­να­ντι στους αυ­το­μα­τι­σμούς του χρη­μα­το­πι­στω­τι­κού κε­φα­λαίου. Από την άλ­λη, η Ευ­ρω­παϊκή Ένω­ση εί­ναι α­πό τη σύ­στα­σή της μια χρη­μα­το­πι­στω­τι­κή α­πο­λυ­ταρ­χία, α­πό τη στιγ­μή που η Ευ­ρω­παϊκή Κε­ντρι­κή Τρά­πε­ζα υ­φαρ­πά­ζει α­πο­φά­σεις του Κοι­νο­βου­λίου. Επο­μέ­νως, για­τί να κι­νη­το­ποιη­θού­με, για­τί να ψη­φί­σου­με;

Η ευ­ρω­παϊκή κοι­νω­νία έ­χει κα­τά­θλι­ψη, εί­ναι κα­τα­κερ­μα­τι­σμέ­νη, λυσ­σα­λέα ε­πι­θε­τι­κή. Η προ­ε­κλο­γι­κή εκ­στρα­τεία για τον Τσί­πρα πρέ­πει να εν­στα­λά­ξει τη δυ­να­τό­τη­τα μιας ε­νω­τι­κής δια­δι­κα­σίας αλ­λη­λεγ­γύης και ε­ξέ­γερ­σης, μη α­πο­δο­χής και α­νε­ξαρ­τη­σίας της κα­θη­με­ρι­νής ζωής α­πό τη χρη­μα­το­πι­στω­τι­κή δι­κτα­το­ρία.

Δια­φο­ρε­τι­κά, δεν θα χρη­σι­μέ­ψει σε τί­πο­τα..

Η δια­δι­κα­σία α­πο­σύν­θε­σης της Ευ­ρω­παϊκής Ένω­σης εί­ναι πλέ­ον πο­λύ προ­χω­ρη­μέ­νη για να μπο­ρού­με να τη στα­μα­τή­σου­με. Οι ταυ­το­τι­κοί ε­γωι­σμοί που εί­ναι σε έ­ξαρ­ση ε­ξαι­τίας της χρη­μα­το­πι­στω­τι­κής βίας, θα πα­ρά­γουν τα κα­τα­στρο­φι­κά τους α­πο­τε­λέ­σμα­τα. Ας μην έ­χου­με αυ­τα­πά­τες.

Το ψη­φο­δέλ­τιο Τσί­πρα μπο­ρεί να εί­ναι η αρ­χή μιας δια­δι­κα­σίας α­να­σύ­στα­σης της Ένω­σης πέ­ρα α­πό τη ση­με­ρι­νή κα­τα­στρο­φή, μπο­ρεί να ε­νερ­γο­ποιή­σει εκ νέ­ου μια δια­δι­κα­σία κοι­νω­νι­κής αλ­λη­λεγ­γύης και να δη­μιουρ­γή­σει τις συν­θή­κες για μια πο­λι­τι­στι­κή α­να­σύν­θε­ση, που να υ­περ­βαί­νει την τρέ­χου­σα κρί­ση, για έ­ναν στρα­τη­γι­κό ε­πα­να­κα­θο­ρι­σμό της Ευ­ρω­παϊκής Ένω­σης.  

Το πρό­βλη­μα δεν εί­ναι το ευ­ρώ

Όλο και συ­χνό­τε­ρα, στην Ιτα­λία και αλ­λού, υ­ψώ­νο­νται φω­νές υ­πέρ της ε­ξό­δου α­πό το ευ­ρώ. Εί­ναι μια ε­πι­κίν­δυ­νη αυ­τα­πά­τη, α­κό­μη και αν γεν­νιέ­ται α­πό ευ­νό­η­τες αι­τίες: η ευ­ρω­παϊκή νο­μι­σμα­τι­κή έ­νω­ση α­νέ­στει­λε τη δη­μο­κρα­τία, για να ε­πι­βάλ­λει μέ­τρα που η πλειο­νό­τη­τα α­πορ­ρί­πτει, και φτώ­χυ­νε τη ζωή ε­κα­τομ­μυ­ρίων αν­θρώ­πων. Από τό­τε που υ­πάρ­χει το ευ­ρώ, το η­με­ρο­μί­σθιο έ­πε­σε στο ή­μι­συ, η δη­μό­σια δα­πά­νη μειώ­θη­κε με δρα­στι­κό τρό­πο, η α­νερ­γία αυ­ξή­θη­κε σε πρω­τό­φα­ντα ε­πί­πε­δα, ε­νώ το ω­ρά­ριο ερ­γα­σίας δεν έ­χει πια ό­ρια. Από την άλ­λη, αυ­τή δεν εί­ναι πα­ρά μό­νο η αρ­χή, διό­τι τα α­πο­τε­λέ­σμα­τα του δη­μο­σιο­νο­μι­κού συμ­φώ­νου και η α­δυ­σώ­πη­τη α­πο­φα­σι­στι­κό­τη­τα για την ε­πι­βο­λή της λι­τό­τη­τας θα ω­θή­σουν στην ε­ξα­θλίω­ση έ­να αυ­ξα­νό­με­νο τμή­μα του πλη­θυ­σμού, με τις ή­δη ο­ρα­τές πο­λι­τι­κές συ­νέ­πειες: διά­λυ­ση της δη­μο­κρα­τίας, α­πο­σύν­θε­ση της κοι­νω­νι­κής αλ­λη­λεγ­γύης, αύ­ξη­ση της ταυ­το­τι­κής, ε­θνι­κι­στι­κής, ρα­τσι­στι­κής  ε­πι­θε­τι­κό­τη­τας.

Όμως, μό­νο μια πο­λύ μυω­πι­κή ο­πτι­κή μπο­ρεί να μας ο­δη­γή­σει να σκε­φτού­με ό­τι η αι­τία της κα­τα­στρο­φής εί­ναι η ευ­ρω­παϊκή νο­μι­σμα­τι­κή έ­νω­ση, και ό­τι συ­νε­πώς η λύ­ση θα ή­ταν η έ­ξο­δος α­πό το ευ­ρώ, με την ε­πι­στρο­φή των ε­θνι­κών νο­μι­σμά­των. Η γέν­νη­ση του ευ­ρώ και η στρο­φή της Ευ­ρω­παϊκής Ένω­σης προς την κυ­ριαρ­χία του χρη­μα­το­πι­στω­τι­κού το­μέα δεν εί­ναι δυ­να­τό να ε­ξη­γη­θούν πα­ρά μό­νο στο πλαί­σιο της αλ­λα­γής του πα­γκό­σμιου κα­πι­τα­λι­σμού. Γι’ αυ­τό χρειά­ζε­ται να α­να­τρέ­ξου­με στις ε­πι­λο­γές που έ­γι­ναν λί­γο πριν α­πό την έ­λευ­ση του ευ­ρώ, και σε έ­να ε­πί­πε­δο που δεν εί­ναι μό­νο νο­μι­σμα­τι­κό. Πρέ­πει να α­να­τρέ­ξου­με στη ρι­ζι­κά νέα κα­τά­στα­ση που εμ­φα­νί­στη­κε στο τέ­λος της δε­κα­ε­τίας του ’70 ε­ξαι­τίας δύο συ­γκλι­νό­ντων πα­ρα­γό­ντω­ν: το με­γά­λο κύ­μα του ερ­γα­τι­κού α­γώ­να, που εί­χε προ­κα­λέ­σει μια δια­νο­μή του ει­σο­δή­μα­τος υ­πέρ των ερ­γα­ζο­μέ­νων, και την τε­ρά­στια τε­χνο­λο­γι­κή ε­πα­νά­στα­ση που πα­ρή­γαν οι ψη­φια­κές τε­χνο­λο­γίες.

Χρειά­ζε­ται να α­να­τρέ­ξου­με σ’ ε­κεί­νη τη σύν­δε­ση, χρειά­ζε­ται να α­να­στο­χα­στού­με την ε­ναλ­λα­κτι­κή λύ­ση που ε­κεί­νη τη στιγ­μή εμ­φα­νί­στη­κε, και χρειά­ζε­ται να α­να­συν­θέ­σου­με τα ε­πό­με­να βή­μα­τα που έ­κα­ναν δυ­να­τή την κα­πι­τα­λι­στι­κή α­ντε­πί­θε­ση, της ο­ποίας τα α­πο­τε­λέ­σμα­τα βλέ­που­με σή­με­ρα.

Η χρη­μα­το­πι­στω­τι­κή α­πο­λυ­ταρ­χία

Από τη δε­κα­ε­τία του ’80 δη­μιουρ­γή­θη­καν κα­τ’ αυ­τόν τον τρό­πο οι συν­θή­κες της ση­με­ρι­νής α­πο­λυ­ταρ­χίας του κε­φα­λαίου: διά­λυ­ση των ρυθ­μί­σεων προ­στα­σίας των ερ­γα­ζο­μέ­νων και της ε­πι­κρά­τειας, ι­διω­τι­κο­ποίη­ση των κοι­νω­νι­κών υ­πη­ρε­σιών, πα­γκο­σμιο­ποίη­ση της α­γο­ράς ερ­γα­σίας και ε­πι­σφά­λεια.

Όταν η δια­δι­κα­σία πα­γκο­σμιο­ποίη­σης ε­νέ­τα­ξε τε­ρά­στιους το­μείς νέ­ας ερ­γα­τι­κής δύ­να­μης στον κύ­κλο βιο­μη­χα­νι­κής πα­ρα­γω­γής, ε­νώ κα­τέρ­ρεε ο ο­λο­κλη­ρω­τι­κός σο­σια­λι­σμός, οι ερ­γα­ζό­με­νοι των α­να­δυό­με­νων οι­κο­νο­μιών μπο­ρού­σαν να δουν στο ευ­ρω­παϊκό μο­ντέ­λο έ­να πα­ρά­δειγ­μα α­να­δια­νο­μής του πλού­του και συ­γκρά­τη­σης της εκ­με­τάλ­λευ­σης.

Η ευ­ρω­παϊκή α­ρι­στε­ρά σ’ αυ­τό το ση­μείο βρέ­θη­κε μπρο­στά σε μια ε­ναλ­λα­κτι­κή λύ­ση: να α­να­λά­βει το ρό­λο του πα­ρα­δείγ­μα­τος για τους ερ­γα­ζο­μέ­νους των χω­ρών νέ­ας εκ­βιο­μη­χά­νι­σης, θέ­το­ντας το ζή­τη­μα της μείω­σης του χρό­νου ερ­γα­σίας ως ε­νο­ποιη­τι­κό ζή­τη­μα σε πα­γκό­σμια κλί­μα­κα, ή να ε­ντα­χθεί στο νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρο μο­ντέ­λο και να τε­θεί στην υ­πη­ρε­σία των νο­μι­σμα­τι­κών πο­λι­τι­κών χρη­μα­τι­στι­κο­ποίη­σης. Η ευ­ρω­παϊκή α­ρι­στε­ρά α­νέ­χτη­κε το μά­ντρα της α­ντα­γω­νι­στι­κό­τη­τας με υ­πο­τε­λή τρό­πο και ο­δη­γή­θη­κε έ­τσι α­πό μό­νη της σε μια μη α­ντι­στρε­πτή διά­λυ­ση.

Έπει­τα α­πό τη συν­θή­κη του Μάα­στρι­χτ και στη συ­νέ­χεια με τη δη­μιουρ­γία του ευ­ρώ η πα­γκό­σμια χρη­μα­τι­στι­κή τά­ξη έ­φε­ρε εις πέ­ρας την κα­τα­στρο­φή τού ευ­ρω­παϊκού μο­ντέ­λου και έ­θε­σε τις προϋπο­θέ­σεις για την α­νά­φλε­ξη του πο­λι­τι­κού σχε­δίου της έ­νω­σης. Ο πα­γκό­σμιος χρη­μα­το­πι­στω­τι­κός κα­πι­τα­λι­σμός χρη­σι­μο­ποίη­σε τη νο­μι­σμα­τι­κή αρ­χι­τε­κτο­νι­κή για να υ­πο­τά­ξει τις κοι­νω­νι­κές δυ­να­μι­κές και η κρί­ση που α­κο­λού­θη­σε το 2008 ε­πι­τά­χυ­νε αυ­τή την υ­πο­τα­γή, κά­νο­ντας το χρέ­ος μο­χλό για την ε­πί­θε­ση. Μα η νο­μι­σμα­τι­κή λο­γι­κή α­φή­νει να δια­φα­νεί μια βα­θύ­τε­ρη δια­δι­κα­σία: η α­πο­ε­δα­φο­ποίη­ση του κε­φα­λαίου, που κα­τέ­στη δυ­να­τή α­πό τις δια­δι­κτυα­κές τε­χνο­λο­γίες, τρο­πο­ποίη­σε τη φύ­ση του κα­πι­τα­λι­σμού. Η βιο­μη­χα­νι­κή α­στι­κή τά­ξη του πα­ρελ­θό­ντος εί­χε συμ­φέ­ρο­ντα σε με­γά­λο βαθ­μό ε­δα­φο­ποιη­μέ­να: τα κέρ­δη ε­ξαρ­τώ­ντο α­πό τη συ­νο­λι­κή κοι­νω­νι­κή α­νά­πτυ­ξη. Ο κα­πι­τα­λι­στής χρεια­ζό­ταν μια κοι­νό­τη­τα κα­τα­να­λω­τών και ο πλου­τι­σμός των τά­ξης των ι­διο­κτη­τών δεν μπο­ρού­σε να μη λά­βει υ­πό­ψη του την ευη­με­ρία της κοι­νω­νίας. Η πρόο­δος της οι­κο­νο­μίας του κέρ­δους ή­ταν πα­ράλ­λη­λη με την πρόο­δο της συ­νο­λι­κής κοι­νω­νίας. Αυ­τό δεν εί­ναι πια α­λή­θεια.

Η μη­χα­νή του χρη­μα­το­πι­στω­τι­κού α­πο­ε­δα­φο­ποιη­μέ­νου κα­πι­τα­λι­σμού, δεν α­ντα­πο­κρί­νε­ται πλέ­ον στην πα­λιά λο­γι­κή προό­δου του βιο­μη­χα­νι­κού κα­πι­τα­λι­σμού διό­τι η αύ­ξη­ση των χρη­μα­το­πι­στω­τι­κών κερ­δών δεν ε­ξαρ­τά­ται α­πό τον συ­νο­λι­κό πλου­τι­σμό της κοι­νω­νίας, αλ­λά α­πό τη συ­στη­μα­τι­κή κα­τα­λή­στευ­ση των κοι­νω­νι­κών πό­ρω­ν: ι­διω­τι­κο­ποίη­ση της δη­μό­σιας σφαί­ρας, χρη­μα­το­πι­στω­τι­κή οι­κειο­ποίη­ση των κοι­νών πό­ρων. Το τρα­πε­ζι­κό σύ­στη­μα πα­ρά­γει χρέ­ος, το με­τα­βι­βά­ζει στην κοι­νω­νία και η πο­λι­τι­κή μη­χα­νή α­να­λαμ­βά­νει να με­τα­βι­βά­σει πλού­το α­πό την κοι­νω­νία προς το τρα­πε­ζι­κό σύ­στη­μα, που έ­χει με­τα­βλη­θεί δο­λίως σε ε­πω­φε­λού­με­νο α­πό την κα­τα­λή­στευ­ση.

Αν η βιο­μη­χα­νι­κή συσ­σώ­ρευ­ση ε­ξαρ­τιό­ταν α­πό την α­φαί­ρε­ση υ­πε­ρα­ξίας α­πό τη δου­λειά του ερ­γά­τη, η σύγ­χρο­νη χρη­μα­το­πι­στω­τι­κή συσ­σώ­ρευ­ση μοιά­ζει να ε­ξαρ­τά­ται πε­ρισ­σό­τε­ρο α­πό μια υ­πο­α­ξία, α­πό τη συ­στη­μα­τι­κή κα­τα­λή­στευ­ση ό­σων πα­ρά­γει η κοι­νω­νία, χω­ρίς κα­μία αύ­ξη­ση του κοι­νού α­γα­θού.  

Ο πλου­τι­σμός της χρη­μα­το­πι­στω­τι­κής τά­ξης (που συ­νε­χί­ζε­ται α­κά­θε­κτος μέ­χρι και στα πιο μαύ­ρα χρό­νια ύ­φε­σης και κρί­σης) δεν μπο­ρεί να συμ­βεί πα­ρά με α­ντί­τι­μο μια φτω­χο­ποίη­ση της κοι­νω­νίας.

Η υ­πέρ­βα­ση της κρί­σης του 1929 ή του στα­σι­μο­πλη­θω­ρι­σμού της δε­κα­ε­τίας του ’70 συ­νε­πα­γό­ταν μια εκ νέ­ου ε­νερ­γο­ποίη­ση της α­νά­πτυ­ξης και μια δια­νο­μή (έ­στω και ά­νι­ση και ά­δι­κη) της πα­ρα­γό­με­νης α­ξίας. Οι ερ­γα­ζό­με­νοι συμ­με­τεί­χαν στην οι­κο­νο­μι­κή α­νά­καμ­ψη: η α­πα­σχό­λη­ση αυ­ξα­νό­ταν, τα η­με­ρο­μί­σθια με­γά­λω­ναν, το πο­σο­στό ει­σο­δή­μα­τος που προο­ρι­ζό­ταν για την ερ­γα­σία πα­ρέ­με­νε στα­θε­ρό, ή αυ­ξα­νό­ταν, ό­πως συ­νέ­βη τη δε­κα­ε­τία του ’60.

Τώ­ρα δεν εί­ναι πια έ­τσι. Η δια­τύ­πω­ση jobless recovery εί­ναι έ­να υ­πο­κρι­τι­κό μα­σκά­ρε­μα της πραγ­μα­τι­κό­τη­τας: η έ­ξο­δος α­πό την ύ­φε­ση και η αύ­ξη­ση της πα­ρα­γω­γι­κό­τη­τας δεν συ­νε­πά­γο­νται σε κα­μία πε­ρί­πτω­ση αύ­ξη­ση της α­πα­σχό­λη­σης, και α­κό­μη λι­γό­τε­ρο μια μι­σθο­λο­γι­κή πρόο­δο. Αντί­θε­τα, η α­νά­καμ­ψη βα­σί­ζε­ται α­κρι­βώς πά­νω στην αύ­ξη­ση του χρό­νου ερ­γα­σίας και στη μείω­ση της α­πα­σχό­λη­σης. Πε­ρισ­σό­τε­ροι ά­νερ­γοι, πε­ρισ­σό­τε­ρη ε­ξα­θλίω­ση, πε­ρισ­σό­τε­ρη εκ­με­τάλ­λευ­ση, ά­ρα πε­ρισ­σό­τε­ρα κέρ­δη.

Ο δια­χω­ρι­σμός με­τα­ξύ του προο­ρι­σμού της χρη­μα­το­πι­στω­τι­κής μη­χα­νής και του προο­ρι­σμού της κοι­νω­νίας εί­ναι ο­λο­κλη­ρω­τι­κός, διό­τι ο μό­νος τρό­πος πλου­τι­σμού της χρη­μα­το­πι­στω­τι­κής μη­χα­νής συ­νί­στα­ται στη φτω­χο­ποίη­ση της κοι­νω­νίας.

Το ευ­ρώ υ­πήρ­ξε το ερ­γα­λείο της ε­πι­βο­λής αυ­τού τα λη­στρι­κού μο­ντέ­λου. Το πρό­βλη­μα ε­πο­μέ­νως δεν εί­ναι να βγού­με α­πό το ευ­ρώ, αλ­λά να βγού­με α­πό τον χρη­μα­το­πι­στω­τι­κό κα­πι­τα­λι­σμό. Το να βγού­με α­πό το ευ­ρώ θα σή­μαι­νε να ε­πι­τα­χύ­νου­με το τέ­λος του ευ­ρω­παϊκού πο­λι­τι­κού σχε­δίου, χω­ρίς να θέ­του­με το ζή­τη­μα των α­λη­θι­νών αι­τίων της φτω­χο­ποίη­σης της κοι­νω­νίας.

Όμως, ποιος έ­χει τη δύ­να­μη να στα­μα­τή­σει ή να α­να­τρέ­ψει τη λη­στρι­κή χρη­μα­το­πι­στω­τι­κή δυ­να­μι­κή; Ένα κί­νη­μα αλ­λη­λεγ­γύης των ευ­ρω­παίων ερ­γα­ζο­μέ­νων θα μπο­ρού­σε να το κά­νει, μα η ε­πι­σφά­λεια κα­τα­στρέ­φει κά­θε ι­στό αλ­λη­λεγ­γύης, και στο πο­λι­τι­κό ε­πί­πε­δο θρυμ­μα­τί­ζε­ται η συ­ναί­νε­ση της ο­ποίας έ­χαι­ρε η Ευ­ρω­παϊκή Ένω­ση μέ­χρι πριν α­πό λί­γα χρό­νια. Ο πο­λι­τι­κός θρυμ­μα­τι­σμός της Ευ­ρώ­πης εί­ναι στον ο­ρί­ζο­ντα, ό­πως δεί­χνει η αύ­ξη­ση των ε­θνι­κι­στι­κών δυ­νά­μεων σε πολ­λές χώ­ρες της η­πεί­ρου. Αν το Εθνι­κό Μέ­τω­πο α­πο­κτή­σει την πλειο­ψη­φία στις προ­σε­χείς γαλ­λι­κές ε­κλο­γές, η Ευ­ρω­παϊκή Ένω­ση δεν υ­πάρ­χει πια.  

Ας ξε­κι­νή­σου­με α­πό τον Τσί­πρα

Μέ­σα σ’ αυ­τό το πλαί­σιο γεν­νιέ­ται η πρό­τα­ση του ψη­φο­δελ­τίου Τσί­πρα. Αυ­τό το ψη­φο­δέλ­τιο μπο­ρεί να δη­μιουρ­γή­σει τις προϋπο­θέ­σεις για τη μα­κρό­χρο­νη  α­να­σύ­στα­ση της κοι­νω­νι­κής αλ­λη­λεγ­γύης και για να ξα­ναρ­χί­σει ο διά­λο­γος για τον προο­δευ­τι­κό χα­ρα­κτή­ρα της τε­χνο­λο­γίας, για τη συμ­μα­χία με­τα­ξύ γνω­στι­κής ερ­γα­σίας και κοι­νω­νίας, για το ει­σό­δη­μα πο­λί­τη και για τη μείω­ση του χρό­νου κοι­νω­νι­κής ερ­γα­σίας.

Μια ε­ξαι­ρε­τι­κή ε­πι­βε­βαίω­ση  του ψη­φο­δελ­τίου Τσί­πρα στις ε­κλο­γές του Μαΐου εί­ναι η προϋπό­θε­ση για την ε­πα­νεκ­κί­νη­ση της συλ­λο­γι­κής ευ­φυΐας, για την ε­πα­να­σύν­δε­ση της ευ­φυΐας και της αλ­λη­λεγ­γύης, για να δια­λυ­θεί η ο­μί­χλη της κα­τά­θλι­ψης, μέ­σα στην ο­ποία μοιά­ζει να πε­ρι­πλα­νιέ­ται ο συλ­λο­γι­κός νους.

* Ο Φράν­κο Μπί­φο Μπεράρ­ντι, έ­νας α­πό τους πιο γνω­στούς α­κτι­βι­στές της δε­κα­ε­τίας του ’70, εί­ναι μια ι­στο­ρι­κή μορ­φή της ι­τα­λι­κής Εργα­τι­κής Αυ­το­νο­μίας και των Κοι­νω­νι­κών Κέ­ντρων με πλού­σια κι­νη­μα­τι­κή δρα­στη­ριό­τη­τα και συγ­γρα­φι­κό έρ­γο.

Πηγή Εποχή

Δικό μας σχόλιο: τουλάχιστον με τον ΣΥΡΙΖΑ μετα-αλτουσσεριανοί και μετα-αυτόνομοι ντελεζομαρξιστές συγκλίνουν. Ζήτω το παγκόσμιο κογκνιταριάτο! - Κ.