Η διάκριση μεταξύ του δυνατού και του πραγματικού, υποθέτει ένα σύνολο προκαθορισμένων μορφών (ή ουσιών) οι οποίες αποκτούν φυσική πραγματικότητα ως υλικές μορφές που τους μοιάζουν. Από τη μορφογενετική οπτική, η πραγματοποίηση μιας δυνατότητας δεν προσθέτει τίποτε σε μια προκαθορισμένη μορφή, εκτός από πραγματικότητα. Η διάκριση μεταξύ του δυνητικού και του ενεργού, από την άλλη, δεν εμπεριέχει ομοιότητα οιουδήποτε είδους (πχ το παραπάνω παράδειγμα, στο οποίο ένα τοπολογικό σημείο γίνεται γεωμετρική σφαίρα) και μακριά από το να συγκροτεί την ουσιώδη ταυτότητα μιας μορφής, υπονομεύει την ταυτότητα, αφού τώρα μορφές τόσο διαφορετικές όσο σφαίρες και κύβοι προκύπτουν από το ίδιο τοπολογικό σημείο. Για να παραθέσω από αυτό που είναι πιθανότατα το σημαντικότερο βιβλίο του, το Διαφορά και επανάληψη (1968): «Η ενεργοποίηση έρχεται σε ρήξη με την ομοιότητα ως διαδικασία όχι λιγότερο απ' όσο το κάνει με την ταυτότητα ως αρχή. Με αυτή την έννοια, η ενεργοποίηση ή η διαφόριση* [differenciation] είναι πάντοτε μια γνήσια δημιουργία».
Και ο Ντελέζ συνεχίζει για να συζητήσει διαδικασίες ενεργοποίησης συνθετότερες από φούσκες ή κρυστάλλους, διαδικασίες όπως η εμβρυογένεση, η ανάπτυξη ενός πλήρως διαφορισμένου οργανισμού εκκινώντας από ένα μόνο κύτταρο. Σ' αυτήν την περίπτωση, ο χώρος των ενεργειακών δυνατοτήτων είναι πλουσιότερος, εμπεριέχοντας πολλές τοπολογικές μορφές που κυβερνούν σύνθετους χωροχρονικούς δυναμισμούς: «Πώς η ενεργοποίηση επισυμβαίνει στα πράγματα καθεαυτά;... Κάτω από τις ενεργές ποιότητες και εκτασιακότητες [των πραγμάτων καθεαυτών] υπάρχουν χωροχρονικοί δυναμισμοί. Πρέπει να υπηρετηθούν σε κάθε τομέα, παρότι κανονικά είναι κρυμμένοι από τις συστατικές ποιότητες και εκτασιακότητες. Η εμβρυολογία δείχνει ότι η διαίρεση του αυγού είναι δευτερεύουσα σε σχέση με σημαντικότερες μορφογενετικές κινήσεις: η αύξηση ελεύθερων επιφανειών, το τέντωμα κυτταρικών στρωμάτων, η αναδίπλωση μέσω πτυχώματος, η περιφερειακή μετατόπιση ομάδων. Μια ολόκληρη κινηματική του αυγού εμφανίζεται η οποία υπονοεί μια δυναμική».
Στο Διαφορά και επανάληψη, ο Ντελέζ επανειλημμένως κάνει χρήση αυτών των «χώρων ενεργειακών δυνατοτήτων» (τεχνικά αναφέρονται ως «χώροι κατάστασης» ή «χώροι φάσης»), και των τοπολογικών μορφών (ή «ενικοτήτων») που σχηματίζουν αυτούς τους χώρους. Αφού αυτές οι ιδέες επανεμφανίζονται στο ύστερο έργο του, και αφού αμφότερες η έννοια του «χώρου φάσης» και εκείνη της «ενικότητας» ανήκουν στα μαθηματικά, είναι ασφαλές να πούμε ότι ένα κρίσιμο συστατικό της ντελεζιανής σκέψης έρχεται από τη φιλοσοφία των μαθηματικών. Και, πράγματι, το κεφάλαιο τέσσερα του Διαφορά και επανάληψη είναι ένας στοχασμός πάνω στη μεταφυσική του διαφορικού και του ολοκληρωτικού λογισμού. Από την άλλη μεριά, δεδομένου ότι οι «χώροι φάσης» και οι «ενικότητες» γίνονται φυσικά σημαντικές μόνο σε σχέση με υλικά συστήματα τα οποία διασχίζονται από ισχυρή ροή ενέργειας, η φιλοσοφία του Ντελέζ επίσης σχετίζεται στενά με τον κλάδο εκείνον της φυσικής ο οποίος ασχολείται με υλικές και ενεργειακές ροές, τουτέστιν, με τη θερμοδυναμική. Και, πράγματι, το κεφάλαιο πέντε του Διαφορά και επανάληψη είναι μια φιλοσοφική κριτική της θερμοδυναμικής του 19ου αιώνα, μια απόπειρα να ανακτηθούν από αυτό το γνωστικό πεδίο κάποιες από τις απαιτούμενες για μια θεωρία της εμμενούς μορφογένεσης έννοιες-κλειδιά.
Στην αρχή του κεφαλαίου εκείνου, ο Ντελέζ εισάγει κάποιες σημαντικές διακρίσεις που θα εμφανίζονται κυρίως στο ύστερο έργο του, ειδικά η έννοια της «έντασης», αλλά ακόμα σημαντικότερα, αποκαλύπτει από την πρώτη σελίδα τις οντολογικές του δεσμεύσεις. Είθισται από τον Καντ κι έπειτα να διακρίνουμε μεταξύ του κόσμου όπως εμφανίζεται σε εμάς τους ανθρώπους, τουτέστιν, του κόσμου των φαινομένων ή των εμφανίσεων, και του κόσμου όπως υπάρχει αφεαυτού, ανεξαρτήτως του αν υπάρχει ένας ανθρώπινος παρατηρητής να αλληλεπιδράσει με αυτόν. Αυτός ο κόσμος «καθεαυτός» αναφέρεται ως «νοούμενα». Ένας μεγάλος αριθμός από σύγχρονους στοχαστές, ειδικότερα εκείνοι που αυτοαποκαλούνται «μεταμοντέρνοι», δεν πιστεύουν στα νοούμενα. Γι' αυτούς ο κόσμος είναι κοινωνικά κατασκευασμένος, επομένως, όλα όσα περιέχει είναι γλωσσικώς-οριζόμενα φαινόμενα. Παρατηρήστε ότι παρ' όλο που πολλοί από αυτούς τους στοχαστές διακηρύσσουν [για] τους εαυτούς τους [ότι είναι] «αντι-ουσιοκράτες», μοιράζονται με την ουσιοκρατία μια θεώρηση της ύλης ως ενός αδρανούς υλικού, μόνο που στην περίπτωση τους η μορφή δεν έρχεται από έναν πλατωνικό ουρανό, ή από τον νου του Θεού, αλλά από τους νόες των ανθρώπων (ή από γλωσσικώς εκφραζόμενες πολιτισμικές συμβάσεις). Ο κόσμος είναι άμορφος, και τον κατατέμνουμε σε μορφές χρησιμοποιώντας τη γλώσσα. Τίποτε δεν μπορούσε να απέχει περισσότερο από τη ντελεζιανή σκέψη από αυτόν το μεταμοντέρνο γλωσσικό σχετικισμό. Ο Ντελέζ είναι πράγματι ένας ρεαλιστής φιλόσοφος, ο οποίος όχι μόνο πιστεύει στην αυτόνομη ύπαρξη των ενεργών μορφών (οι μορφές των βράχων, των φυτών, των ζώων και ούτω καθεξής) αλλά στην ύπαρξη των δυνητικών μορφών. Στις πρώτες γραμμές του κεφαλαίου πέντε του Διαφορά και επανάληψη, όπου ο Ντελέζ εισάγει την έννοια της «έντασης» ως ένα κλειδί για να καταλάβουμε την ενεργοποίηση των δυνητικών μορφών, γράφει: «Η διαφορά δεν είναι ποικιλομορφία. Η ποικιλομορφία δίνεται, αλλά η διαφορά είναι εκείνο μέσω του οποίου το δοσμένο δίνεται... Η διαφορά δεν είναι φαινόμενο αλλά το νοούμενο το εγγύτατο στο φαινόμενο... Κάθε φαινόμενο αναφέρεται σε μιαν ανισότητα μέσω της οποίας προϋποτίθεται... Κάθε πράγμα το οποίο συμβαίνει και κάθε πράγμα το οποίο εμφανίζεται συσχετίζεται με τάξεις διαφορών: διαφορές επιπέδου, θερμοκρασίας, πίεσης, τάσης, δυνατότητας, διαφοράς έντασης».
* Χρησιμοποιώ τον μαθηματικό όρο διότι δεν πρόκειται για την διαφοροποίηση, την differentiation – μια εναλλακτική επιλογή θα ήταν η «διαφωροποίηση» ή «διαφώριση» κατά την ντερριντεανή διαφωρά. W. K.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου