Μονοπάτι μεγαλείου
Τελικά, μια φιλοσοφική στιγμή ορίζει τον εαυτό της δια του προγράμματος σκέψης της. Τί θα μπορούσαμε να ορίσουμε ως το κοινό έδαφος της μεταπολεμικής γαλλικής φιλοσοφίας σε αναφορά, όχι με τα έργα ή το σύστημα ή ακόμα τις έννοιες της, αλλά με το διανοητικό της πρόγραμμα; Οι φιλόσοφοι που περιλαμβάνονται είναι, φυσικά, πολύ διαφορετικές φιγούρες, και θα προσέγγιζαν ένα τέτοιο πρόγραμμα με διαφορετικούς τρόπους. Παρ' όλα αυτά, όπου έχεις ένα μείζον ερώτημα, από κοινού αναγνωρισμένο, εκεί έχεις μια φιλοσοφική στιγμή, διαμορφωμένη μέσα από ευρεία ποικιλία μέσων, κειμένων και στοχαστών. Μπορούμε να συνοψίσουμε τα κύρια σημεία του προγράμματος που ενέπνευσε τη μεταπολεμική γαλλική φιλοσοφία ως εξής.
1. Να τελειώνει με τον διαχωρισμό της έννοιας από την ύπαρξη – να μην αντιπαραθέτει πλέον τα δύο· να καταδείξει ότι η έννοια είναι ζωντανό πράγμα, δημιουργία, διαδικασία, συμβάν, και, ως τέτοια, όχι διαζευγμένη από την ύπαρξη·
2. Να εγγράψει τη φιλοσοφία εντός της της νεωτερικότητας, το οποίο σημαίνει επίσης να την πάρει έξω από την ακαδημία και να τη θέσει σε κυκλοφορία στην καθημερινή ζωή. Σεξουαλική νεωτερικότητα, καλλιτεχνική νεωτερικότητα, κοινωνική νεωτερικότητα: η φιλοσοφία οφείλει να εμπλακεί με όλα αυτά·
3. Να εγκαταλείψει την αντίθεση μεταξύ φιλοσοφίας της γνώσης και φιλοσοφίας της δράσης, την καντιανή διαίρεση μεταξύ θεωρητικού και πρακτικού λόγου, και να καταδείξει ότι η γνώση καθεαυτή, ακόμη και η επιστημονική γνώση, είναι στην πραγματικότητα μια πρακτική·
4. Να εγκαταστήσει τη φιλοσοφία κατευθείαν εντός της πολιτικής αρένας, δίχως να κάνει τη λοξοδρόμηση μέσω της πολιτικής φιλοσοφίας· να επινοήσει εκείνο που θα αποκαλούσα “φιλοσοφικό μαχητή”, να μετατρέψει τη φιλοσοφία σε μια πρακτική μαχόμενη στην παρουσία της, στον τρόπο ύπαρξης της: [να την κάνει] όχι απλώς έναν αναστοχασμό πάνω στην πολιτική, αλλά μια αληθινή πολιτική παρέμβαση·
5. Να ανακινήσει το ερώτημα του υποκειμένου, εγκαταλείποντας το αναστοχαστικό μοντέλο, και έτσι να εμπλακεί με την ψυχανάλυση – για να την ανταγωνιστεί και, αν γίνεται, να τη βελτιώσει·
6. Να δημιουργήσει ένα νέο ύφος φιλοσοφικής έκθεσης, και να διαγωνιστεί έτσι με τη λογοτεχνία· ουσιαστικά, να επανεπινοήσει με σύγχρονους όρους τη φιγούρα του φιλοσόφου-συγγραφέα του 18ου αιώνα.
Τέτοια είναι η γαλλική φιλοσοφική στιγμή, το πρόγραμμα της, η υψηλή της φιλοδοξία. Για να την ταυτοποιήσουμε περαιτέρω, η μια ουσιαστική της επιθυμία -γιατί κάθε ταυτότητα είναι η ταυτότητα μιας επιθυμίας- ήταν να μετατρέψει τη φιλοσοφία σε μια ενεργό μορφή γραφής που θα αποτελούσε το μέσον για το νέο υποκείμενο. Και με τον ίδιο τρόπο, να εξορίσει την στοχαστική ή καθηγητική εικόνα του φιλοσόφου· να κάνει τον φιλόσοφο κάτι άλλο από έναν σοφό, και επομένως κάτι άλλο από έναν αντίπαλο προς τον ιερέα. Μάλλον, [να τον κάνει] τον φιλόσοφο που φιλοδοξεί να γίνει συγγραφέας-πολεμιστής, καλλιτέχνης του υποκειμένου, εραστής της επινόησης, φιλοσοφικός μαχητής - αυτά είναι τα ονόματα για την επιθυμία που διατρέχει αυτήν την περίοδο: η επιθυμία ότι η φιλοσοφία θα έπρεπε να δρα στο δικό της όνομα. Μου υπενθυμίζεται η φράση που ο Μαλρώ απέδιδε στον Ντε Γκωλ στο Les Chênes qu'on abat: “Το μεγαλείο είναι ένας δρόμος προς κάτι που κάποιος δε γνωρίζει”. Θεμελιωδώς, η γαλλική φιλοσοφική στιγμή του δευτέρου μισού του 20ού αιώνα πρότεινε ότι η φιλοσοφία θα έπρεπε να προτιμά τον δρόμο προς τους στόχους που γνώριζε, ότι θα έπρεπε να διαλέξει τη φιλοσοφική δράση ή παρέμβαση από τη σοφία και την περισυλλογή. Είναι ως φιλοσοφία δίχως σοφία που καταδικάζεται σήμερα.
Αλλά η γαλλική φιλοσοφική στιγμή ενδιαφερόταν περισσότερο για το μεγαλείο παρά για την ευτυχία. Θέλαμε κάτι αρκετά ασυνήθιστο, και κατά γενική ομολογία προβληματικό: η επιθυμία μας ήταν να γίνουμε τυχοδιώκτες της έννοιας. Δεν αναζητούσαμε έναν σαφή διαχωρισμό μεταξύ ζωής και έννοιας, ούτε την υπαγωγή της ύπαρξης στην ιδέα ή τη νόρμα. Τουναντίον, θέλαμε η ίδια η έννοια να είναι ένα ταξίδι του οποίου τον προορισμό δε γνωρίζαμε απαραιτήτως. Η εποχή της περιπέτειας, δυστυχώς, ακολουθείται γενικά από μια εποχή τάξης. Αυτό μπορεί να είναι κατανοητό – υπήρχε μια πειρατική πλευρά σ' αυτήν τη φιλοσοφία, ή μια νομαδική, όπως θα έλεγε ο Ντελέζ. Παραταύτα [ο χαρακτηρισμός] “τυχοδιώκτες της έννοιας” θα μπορούσε να είναι μια φόρμουλα που θα ήταν σε θέση να μας ενώσει όλους· και έτσι θα ισχυριζόμουν ότι εκείνο που έλαβε χώρα στη Γαλλία του ύστερου 20ού αιώνα ήταν εντέλει μια στιγμή φιλοσοφικής περιπέτειας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου