του Ευκλείδη Τσακαλώτου
Σε πρόσφατη παρέμβασή του υπέρ των 58, ο Νίκος Μουζέλης («Η ευκαιρία της σοσιαλδημοκρατίας», Το Βήμα, 2/3/14) προειδοποιεί την αριστερά να μην ξεγράψει τη σοσιαλδημοκρατία γιατί έχει ο καιρός γυρίσματα. Να μη βλέπουμε, μας λέει, τις εξελίξεις με γραμμικό τρόπο, αγνοώντας τις κυκλικές τάσεις του πολιτικοοικονομικού γίγνεσθαι. Για τον Μουζέλη, η ύπαρξη κυκλικότητας στηρίζεται τόσο στο επίπεδο των τάσεων στην παγκόσμια οικονομία όσο και στο επίπεδο των ιδεών. Έτσι, εποχή παγκοσμιοποίησης και φιλελευθεροποίησης είχαμε και πριν από το 1914, και μετά το 1980. Παρεμβατικές ιδέες υπέρ ενός πιο ρυθμιζόμενου καπιταλισμού κυριάρχησαν στις πρώτες δύο μεταπολεμικές δεκαετίες, περιθωριοποιήθηκαν στην εποχή του νεοφιλελευθερισμού, και τώρα επιστρέφουν μετά από την πρόσφατη οικονομική κρίση. Για τον Μουζέλη, η αυτοκριτική του Γκρίνσπαν, πρώην διοικητή της Fed, περί της ρύθμισης των χρηματαγορών ίσως σηματοδοτεί «ένα πρώτο σημάδι σταδιακής επιστροφής σε ένα πιο ελεγχόμενο και ανθρώπινο καπιταλισμό».
Ας δεχθούμε για χάρη της συζήτησης την ύπαρξη κάποιου εκκρεμούς στα κοινωνικά και οικονομικά φαινόμενα κατά τα πρότυπα των αναλύσεων του μεγάλου στοχαστή Καρλ Πολάνυι. Τι σχέση έχει αυτό με τη σοσιαλδημοκρατία; Γιατί, όπως προκύπτει από το ίδιο το άρθρο του Μουζέλη, η κυρίαρχη τάση της σοσιαλδημοκρατίας μετά από το δέκατο ένατο αιώνα είναι γραμμική και όχι κυκλική. Από ένα επαναστατικό κίνημα πέρασε σε ένα ρεφορμιστικό (υπέρ του κοινωνικού μετασχηματισμού μέσω συσσώρευσης μεταρρυθμίσεων), μετέπειτα περιορίστηκε σε μεταρρυθμίσεις εντός του καπιταλισμού (πλήρης απασχόληση και κοινωνικό κράτος), για να κατασταλάξει σε μια δύναμη υπέρ των μεταρρυθμίσεων όπως τις καταλαβαίνουν οι νεοφιλελεύθεροι. Μεταρρυθμίσεις που δεν προστατεύουν την εργασία από την ασυδοσία των αγορών, ούτε πολύ περισσότερο στηρίζουν την εργατική τάξη ως κοινωνικο-πολιτικό μέγεθος, αλλά, αντιθέτως, λειτουργούν υπέρ της ευελιξίας και μεταφέρουν όλων των ειδών τα ρίσκα στις λαϊκές και μεσαίες οικογένειες. Αναγκαστικές προσαρμογές, μας λέει ο συγγραφέας, στο πλαίσιο της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης για να επιβιώσουν οι σοσιαλδημοκράτες. Μόνο που αυτό το πλαίσιο στηρίχθηκε και εφαρμόστηκε και από σοσιαλδημοκρατικές δυνάμεις. Η συγκεκριμένη μορφή της παγκοσμιοποίησης που γνωρίσαμε μετά το 1980 δεν μπορεί να κατανοηθεί ως εξωγενές φαινόμενο. Πολιτικές δυνάμεις, με πολιτικά προγράμματα, με πολιτικές παρεμβάσεις την έφεραν σε πέρας.
Πώς εξηγείται αυτή η γραμμική πορεία; Γιατί στην εποχή της κρίσης οι σοσιαλδημοκράτες απαξιώνονται τόσο γρήγορα όταν πάρουν τα ηνία της κυβέρνησης; Γιατί στην αντιπολίτευση μόλις που τολμούν να ψιθυρίσουν υπέρ, για παράδειγμα, της αμοιβαιοποίησης των χρεών στην ΕΕ, ή την αναδιανομή του εισοδήματος και πλούτου εντός των χωρών, ενώ στην κυβέρνηση οι ριζοσπαστικές πινελιές εξαφανίζονται εν ριπή οφθαλμού; Σε αυτές, και πολλές παρόμοιες ερωτήσεις, ο αναγνώστης δεν θα βρει απαντήσεις στο εν λόγω άρθρο. Και είναι κρίμα, γιατί ο κ. Μουζέλης είναι κοινωνιολόγος με αξιόλογο ακαδημαϊκό έργο. Παρά ταύτα λείπουν οι κοινωνικές αναφορές. Γιατί το μεγάλο πρόβλημα της σοσιαλδημοκρατίας, και γενικότερα του πολιτικού κέντρου, είναι ότι, σε συνθήκες κοινωνικής πόλωσης, αδυνατούν να εκπροσωπήσουν σημαντικά τμήματα των μεσαίων και εργατικών στρωμάτων.
Με λίγα λόγια, η σοσιαλδημοκρατία δεν έχει μόνο έλλειμμα μιας νέας αφήγησης για τον εικοστό πρώτο αιώνα, μέσα από την οποία η ίδια θα βρει ρόλο σε μια αναδιαρθρωμένη πολιτική γεωγραφία. Ούτε μπορεί να περιμένει μια ευνοϊκή μετατόπιση του εκκρεμούς για να ξαναμπεί στο πολιτικό παιχνίδι. Χρειάζεται ένα πρόγραμμα με μια ατζέντα για τους μισθούς, τις συντάξεις, και το κοινωνικό κράτος που θα την επανενώσει με αυτά τα τμήματα των λαϊκών και μεσαίων τάξεων που την έχουν εγκαταλείψει. Και δυστυχώς για την σοσιαλδημοκρατία, η κυρίαρχη ρητορεία κατά των συντεχνιών και του λαϊκισμού δε βοηθά. Όχι γιατί δεν υπάρχουν συντεχνίες και λαϊκισμός. Αλλά γιατί δεν προκύπτει από πουθενά ότι υπάρχουν σε αυτό το χώρο οι ιδέες που θα περιθωριοποιούσαν τις συντεχνίες και το λαϊκισμό, αλλά συγχρόνως θα ανταποκρίνονταν στο αίτημα για σταθερότητα και ασφάλεια, στην προσδοκία για ένα καλύτερο αύριο, στην ανάγκη που έχουν όσοι ανήκουν σε αυτές τις κοινότητες και τις συλλογικότητες, στο βαθμό που αυτές δίνουν νόημα στη ζωή τους.
Ο Μουζέλης ισχυρίζεται ότι ο Μπερνστάιν είχε δίκιο ότι η συσσώρευση μεταρρυθμίσεων θα οδηγούσε σταδιακά σε μια καλύτερη κοινωνία. Αλλά κάτι τέτοιο δεν βγαίνει ούτε από την ιστορία, ούτε καν από την ίδια την ανάλυση του Μουζέλη. Γιατί αυτό που φάνηκε από την άνοδο του νεοφιλελευθερισμού είναι ότι οι σοσιαλδημοκρατικές μεταρρυθμίσεις είναι απολύτως αναστρέψιμες – εξ ου και μετά την άνοδο του νεοφιλελευθερισμού, οι σοσιαλδημοκράτες έμειναν χωρίς όραμα και χωρίς σχέδιο. Έχοντας πιστέψει στη γραμμική ενίσχυση των δικών τους θέσεων, δεν μπόρεσαν να αντιδράσουν σε πιο δυσμενείς συνθήκες. Και κάτι χειρότερο. Ξέχασαν το πώς δημιούργησαν την ηγεμονία τους σε μια παλαιότερη εποχή - με κοινωνικούς αγώνες, με ισχυρά συνδικάτα και με μια, αν όχι πάντα αντικαπιταλιστική ρητορική, τουλάχιστον μια ρητορική που αναγνώριζε αντιπάλους: τραπεζίτες, βιομήχανους, και άλλους που απαρτίζουν την ελίτ.
Τίποτα από όλα αυτά δεν παραμένει στους κόλπους των 58, ούτε σαν ίχνος. Μπορεί να έχει δίκιο ο Μουζέλης ότι το εκκρεμές θα επιστρέψει. Αλλά η ευκαιρία που υπάρχει χρειάζεται πολιτική διαμεσολάβηση. Από μια δύναμη που ξέρει ότι μόνο με κοινωνικούς αγώνες αλλάζουν οι συσχετισμοί. Που κατανοεί ότι υπάρχουν όχι μόνο φίλοι, αλλά και εχθροί, και που διαμορφώνει ένα πρόγραμμα με όρους κοινωνικής εκπροσώπησης. Δηλαδή, μια αριστερά που έχει μάθει από την ιστορία αλλά ετοιμάζεται για τις μάχες του μέλλοντος – μιας αριστερά που ξέρει ότι μπορείς να αντιστέκεσαι στο παρόν, χωρίς να υποστηρίζεις το παρελθόν.
Πηγή Red NoteBook
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου