Στο πιο "καφκικό" έργο, μετά τη "Δίκη", στον "Πύργο", o κεντρικός ήρωας Κ. είναι χωρομέτρης.
Ο Κ. λαμβάνει μια αμφισβητούμενη εντολή εργασίας από την διοίκηση, αλλά όταν φτάνει στο χωριό, όπου θα επιμετρήσει, ο κοινοτάρχης του ανακοινώνει ότι δεν υπάρχει κανένα αντικείμενο εργασίας: το χωριό είναι πλήρως χαρτογραφημένο. Ο "Πύργος" του δίνει δύο βοηθούς για να τον επικουρήσουν στη σημαντική εργασία του. Ο Κ. μάταια αναζητά τους υπεύθυνους οι οποίοι θα του επιβεβαιώσουν την ανάθεση, όμως, παραδόξως, παίρνει το μήνυμα ότι η διοίκηση είναι πολύ ευχαριστημένη από την εργασία του ως χωρομέτρη, και τον καλούν να συνεχίσει! Ο Κ. δεν κάνει τίποτα, είναι χαμένος λόγω της ασάφειας και οι εντολοδότες του τον επικροτούν για κάτι που υποτίθεται ότι κάνει. Το βλέμμα του Κ. μάλλον θα αντιστοιχεί με το τρομώδες απορημένο ύφος του Ηλιόπουλου στον Δράκο.
Στον Πύργο, η περιγραφή του χώρου είναι ιδιαίτερα ασθενής.
Ενώ οι προσωπικοί διάλογοι είναι πυκνοί, οι λεπτομέρειες του χώρου είναι υπαινικτικές. Ο Πύργος δεν είναι κτίριο, αλλά μάλλον ένας συνοικισμός γραφείων, ενώ ο Κ. ζει στον μυθιστορηματικό χρόνο περιφερόμενος σε ένα ασαφή χώρο, που περιλαμβάνει το παρακείμενο χωριό, δύο πανδοχεία, ένα σχολείο και μια γέφυρα. Ο επαγγελματίας χωρομέτρης δεν ζει το χώρο του, περιφέρεται σε αυτόν εμπλεκόμενος σε προβληματικές σχέσεις που σταδιακά καταρρέουν. Ο Κ. φαίνεται να έχει ξεχάσει το επάγγελμα του χωρομέτρη. Δεν ορίζει αποστάσεις, προσανατολισμούς, λες και δεν έχει καν την αίσθηση του χώρου. Ο Πύργος είναι σε μια απροσδιόριστη απόσταση από το χωριό, ενώ ενίοτε απομακρύνεται συνεχώς. Οι βοηθοί του είναι άσχετοι με τους χώρους, τα μέτρα, τις τεχνικές, απλώς παρασιτούν δίπλα του.
Η τραγική φιγούρα του Κ. αναζητά συνεχώς μια ξεκάθαρη ανάθεση εργασίας, ενώ σταδιακά μονιμοποιείται, σχεδόν βυθίζεται στον οικιστικό ιστό πέριξ του Πύργου. Ο ίδιος αποκλείει την επιστροφή στην άγνωστη κοιτίδα του.
Στον "Πύργο" η ιδιότητα του χωρομέτρη είναι σε μια διαρκή αναστολή, αλλά ταυτόχρονα το κατακερματισμένο, δομημένο ή αγροτικό έδαφος είναι σε μια ιδιαίτερη μορφή. Υπάρχουν δυο τρία σταθερά σημεία, αλλά οι αποστάσεις μεταξύ τους είναι ασαφείς, μεταβάλλονται. Σε αυτή τη συνθήκη ο Κ. ζει την εναγώνια ματαίωση του, η οποία προκύπτει από την εξάρτησή του από μια πολυσχιδή και ασαφή εξουσία. Είναι ο τοπογράφος χωρίς τα τεχνικά όργανα του σε ένα ρευστό τόπο, που ίσως δεν είναι μετρήσιμος με τις κλασσικές τεχνικές.
Ένας τοπογράφος, δύο βοηθοί, ένας τόπος με λίγα σταθερά σημεία ορόσημα, χωρίς να γίνεται χωρομέτρηση, χωρίς να υπάρχει σαφής ανάγκη χωρομέτρησης: αυτή είναι η πρωταρχική συνθήκη του "Πύργου".
Εντός αυτού του ελλειμματικού, σχεδόν ρευστού τόπου επιβάλλεται η πολυσχιδής αόρατη εξουσία του Κόμη και του διοικητή Κλαμ. Στον "Πύργο" η εξουσία είναι αντίστοιχη του χώρου. Ασαφής αόρατη εξουσία επιβάλλεται σε ανθρώπους που ζουν σε ένα αόριστο, σχεδόν κινούμενο χώρο.
Στην Αθήνα, ο πολιτικός τόπος μοιάζει με τους χώρους του "Πύργου". Υπάρχουν μερικά σημεία αναφοράς: Σύνταγμα, Πολυτεχνείο, Αμερικανική Πρεσβεία, Ομόνοια κλπ, αλλά οι χιλιομετρικές αποστάσεις είναι σχεδόν άγνωστες στους πολλούς. Ακόμη και οι χρόνοι μετακίνησης ποικίλουν, πχ μπορείς να πας από το Πολυτεχνείο στο Σύνταγμα σε πέντε ή πενήντα ή εκατόν πενήντα λεπτά, αν πας με ταξί ή σε μικρή ή μεγάλη διαδήλωση. Σε αυτόν το χώρο κινούνται καθημερινά χιλιάδες Κ. με αμφισβητούμενες αναθέσεις. Κινούνται μόνοι τους ή με τους βοηθούς τους.
Πολύ συχνά, όμως, οι Κ. σχηματίζουν ομάδες και εκφωνούν κοινά συνθήματα κατά του "Πύργου". Κάποιοι από αυτούς νομίζουν πως αν κάψουν μερικά από τα γραφεία του "Πύργου", κάτι θα αλλάξει. Οι πιο πολλοί πιστεύουν πως όσο πιο πολλοί Κ. συναθροίζονται, τόσο πιο εύκολα ο Πύργος θα τους ακούσει. Πολλοί πιστεύουν πως, αν αλλάξουν ο Κόμης και ο Κλαμ, τότε οι Κ. θα έχουν καθαρές αναθέσεις.
Ο "Πύργος" είναι κλασσικό μυθιστόρημα για τη ματαίωση του ανθρώπου ενώπιον της ρευστής, ριζωματικής εξουσίας. Κι όμως, είναι ημιτελές έργο. Υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι ο Κάφκα, σκεφτόταν τον ήρωα του να πεθαίνει εξαντλημένος από την άγονη επιβεβαίωση της ανάθεσης. Ο Κάφκα ιχνογραφεί δίπλα στον Κ. είτε ανώνυμους χωρικούς, είτε επώνυμους αλλά αόρατους υπαλλήλους της διοίκησης, είτε πρόσωπα που παλινωδούν ή συμβιβάζονται με τον "Πύργο". Η φυσική ροή της υπόθεσης μάλλον οδηγεί προς το θάνατο.
Οι συναθροίσεις των Κ. τού "Πύργου" των Αθηνών έχουν μια μοναδική αξία. Ανεξάρτητα αν οι προσδοκίες τους ευοδώνονται τελικά, αντιστέκονται στη φυσική ροή της υπόθεσης τους: του ημιτελούς μυθιστορήματος που διεξάγεται στον δικό τους, πλαστικό τόπο, όπου ο θάνατος είναι η πιο πιθανή εκδοχή.
Και το σχόλιο μου: Κατ' αρχάς σύντροφε να εκφράσω τη χαρά μου για την ενασχόληση με το αγαπημένο -από κοινού με την... Δίκη- λογοτεχνικό έργο, και έπειτα ας μου επιτραπεί να παραθέσω κάποιες συμπληρωματικές και άσχετες με την "ουσία" του κειμένου παρατηρήσεις:
α) νομίζω ο Κ. είχε εκμυστηρευτεί στον Μαξ Μπροντ ότι ο Κάφκα [!] θα πέθαινε μαθαίνοντας στο νεκροκρέββατό του πως του επιτρέπεται να εισέλθει στην επικράτεια του Πύργου. Κάτι τέτοιο θα ταίριαζε οπωσδήποτε και με το προηγούμενο της Δίκης.
β) ωστόσο, είναι σημαντική η διαφορά του Γιόζεφ Κ. από τον χωρομέτρη. Αυτός ο "άλλος" Κ. του Πύργου εμφανίζεται διεκδικητικός, με αυτοπεποίθηση, σε σχέση με την προγενέστερη ενσάρκωσή του, αντιλαμβάνεται πλήρως τη γελοιότητα του γραφειοκρατικού δικτύου των αλαζόνων υπαλληλίσκων και των συναινούντων, δουλικών χωρικών, τη χλευάζει ανενδοίαστα κι ας συνειδητοποιεί τη δυσχέρεια της θέσης του. Προσεγγίζει τις σερβιτόρες με "αέρα", συνάπτει ειδύλλια, δεν επαφίεται στις αρνητικές απαντήσεις και τα αδιέξοδα, δεν επαναπαύεται.
γ) υπάρχει ένας παράταιρος, για να το πούμε έτσι, χαρακτήρας στο μυθιστόρημα, η Αμαλία. Μπορεί κανείς να δει στη μορφή της τον θαυμασμό που έτρεφε ο Κ./άφκα για τις ανυπότακτες, δυναμικές και θαρραλέες φιγούρες που δεν υποχωρούν μπροστά στην αδικία και την ατιμία - και, ασφαλώς, καθόλου τυχαία ετούτη η μοναχική φωνή αντίστασης στο χωριό είναι θηλυκού γένους.
Υ. Γ. Ούτε ανάθεση, ούτε συνενοχή (χωρικοί), ούτε κατάληψη των χειμερινών... διοικητικών διαμερισμάτων του Πύργου, ούτε συμβιβασμός - αλλά διασκέδαση (μπυραρίες), έρωτας (Φρίντα) και διαρκής αγώνας με ειρωνική αντιμετώπιση των εξουσιών (Κ.) μέχρι να σταματήσει ο στεναγμός της πλάσης από τα μαρτύρια των καταφρονεμένων (Αμαλίες).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου