Γραφή, γλώσσα, μορφές
Το ερώτημα των μορφών, και των συγγενικών σχέσεων της φιλοσοφίας με τη δημιουργία μορφών, ήταν καθοριστικής σημασίας. Σαφώς, αυτό έθετε το ζήτημα της μορφής της ίδιας της φιλοσοφίας: δε θα μπορούσε να μετατοπίσει κανείς την έννοια δίχως να επινοήσει νέες φιλοσοφικές μορφές. Ήταν έτσι αναγκαίο όχι απλά να δημιουργήσει νέες έννοιες αλλά να μετατρέψει τη γλώσσα της φιλοσοφίας. Αυτό προξένησε μια σπάνια συμμαχία μεταξύ φιλοσοφίας και λογοτεχνίας η οποία έχει υπάρξει ένα από τα πιο αξιοπρόσεκτα χαρακτηριστικά της σύγχρονης γαλλικής φιλοσοφίας. Υπάρχει, φυσικά, μακρύτερη ιστορία σε αυτό. Τα έργα εκείνων που ήταν γνωστοί στον 18ο αιώνα ως φιλόσοφοι -Βολταίρος, Ρουσσώ ή Ντιντερό- είναι κλασσικά της γαλλικής λογοτεχνίας· οι συγγραφείς αυτοί είναι με μια έννοια οι πρόγονοι της μεταπολεμικής συμμαχίας. Υπάρχουν πολυάριθμοι Γάλλοι συγγραφείς που δε μπορούν να καταχωριστούν κατ' αποκλειστικότητα είτε στη φιλοσοφία είτε στη λογοτεχνία· ο Πασκάλ, για παράδειγμα, είναι μαζί μια από τις μεγαλύτερες φιγούρες στη γαλλική λογοτενία και ένας από τους διεισδυτικότερους Γάλλους στοχαστές. Στον 20ό αιώνα ο Αλαίν, ως προς κάθε πρακτική σημασία ένας κλασσικός φιλόσοφος και όχι μέρος της στιγμής που μας απασχολεί εδώ, ήταν στενά αναμεμειγμένος με τη λογοτεχνία· η διαδικασία της γραφής ήταν πολύ σημαντική γι' αυτόν, και παρήγαγε πολυάριθμους σχολιασμούς πάνω σε μυθιστορήματα -τα κείμενα του πάνω στον Μπαλζάκ είναι εξαιρετικά ενδιαφέροντα- και πάνω στη σύγχρονη γαλλική ποίηση, εν προκειμένω τον Βαλερύ. Με άλλα λόγια, ακόμα και οι συμβατικότερες φιγούρες της γαλλικής φιλοσοφίας του εικοστού αιώνα μπορούν να απεικονίσουν αυτήν τη συγγένεια μεταξύ φιλοσοφίας και λογοτεχνίας.
Οι σουρρεαλιστές επίσης έπαιξαν ένα σημαντικό ρόλο. Κι αυτοί ήταν πρόθυμοι να ταρακουνήσουν τις σχέσεις που αφορούσαν την παραγωγή μορφών, τη νεωτερικότητα, τις τέχνες· ήθελαν να επινοήσουν νέους τρόπους ζωής. Αν το δικό τους ήταν εν πολλοίς ένα αισθητικό πρόγραμμα, άνοιξε το δρόμο για το φιλοσοφικό πρόγραμμα των δεκαετιών του 1950 και 1960· για παράδειγμα, αμφότεροι οι Λακάν και Λεβί-Στρως σύχναζαν σε σουρρεαλιστικούς κύκλους. Αυτή είναι μια πολύπλοκη ιστορία, αλλά αν οι σουρρεαλιστές ήταν οι πρώτοι εκπρόσωποι μιας σύγκλισης μεταξύ αισθητικών και φιλοσοφικών προταγμάτων στη Γαλλία τον 20ό αιώνα, μέχρι τις δεκαετίες του 1950 και του 1960 ήταν η φιλοσοφία που επινοούσε δικές της λογοτεχνικές μορφές σε μια προσπάθεια να βρει έναν άμεσο εκφραστικό σύνδεσμο μεταξύ φιλοσοφικού ύφους και παρουσίασης [από τη μία], και της νέας τοποθέτησης για την έννοια που πρότεινε.
Είναι σ' αυτό το σημείο που γινόμαστε μάρτυρες μιας εντυπωσιακής αλλαγής στη φιλοσοφική γραφή. Σαράντα χρόνια μετά έχουμε, ενδεχομένως, μεγαλώσει εξοικειωμένοι με τη γραφή των Ντελέζ, Φουκώ, Λακάν· έχουμε απωλέσει το νόημα του τι εξαιρετική ρήξη με τα προγενέστερα φιλοσοφικά ύφη αντιπροσώπευε. Όλοι αυτοί οι στοχαστές φιλοδοξούσαν να βρουν ένα δικό τους ύφος, επινοώντας ένα νέο τρόπο δημιουργίας πρόζας· ήθελαν να είναι συγγραφείς. Διαβάζοντας Ντελέζ ή Φουκώ, βρίσκει κανείς κάτι αρκετά πρωτοφανές στο επίπεδο της πρότασης, ένα σύνδεσμο μεταξύ σκέψης και φραστικής κίνησης που είναι εντελώς πρωτότυπος. Υπάρχει ένας νέος, καταφατικός ρυθμός και μια εκπληκτική ευρηματικότητα στις διατυπώσεις. Στον Ντερριντά υπάρχει μια υπομονετική, περίπλοκη σχέση της γλώσσας προς τη γλώσσα, καθώς η γλώσσα δουλεύει πάνω στον εαυτό της και η σκέψη μεταγράφει αυτό το έργο σε λέξεις. Στον Λακάν παλεύει κανείς με μια εκθαμβωτικά πολύπλοκη σύνταξη που προσομοιάζει όσο τίποτα στη σύνταξη του Μαλλαρμέ, και είναι ως εκ τούτου ποιητική – ομολογουμένως.
Ήταν, επομένως, μαζί ένας μετασχηματισμός της φιλοσοφικής έκφρασης και μια προσπάθεια να μετατοπιστούν τα όρια μεταξύ φιλοσοφίας και λογοτεχνίας. Θα έπρεπε να ανακαλέσουμε στη μνήμη -άλλη μια καινοτομία- ότι ο Σαρτρ ήταν επίσης μυθιστοριογράφος και θεατρικός συγγραφέας (όπως είμαι κι εγώ). Η ιδιομορφία αυτής της στιγμής στη γαλλική φιλοσοφία είναι να παίζει πάνω σε πολλά διαφορετικά επίπεδα στη γλώσσα, μετατοπίζοντας τα σύνορα μεταξύ φιλοσοφίας και λογοτεχνίας, μεταξύ φιλοσοφίας και δράματος. Θα μπορούσε ακόμα να πει κανείς ότι ένας από τους στόχους της γαλλικής φιλοσοφίας έχει υπάρξει το να δομηθεί ένας νέος χώρος από τον οποίο να γράφει, ένας όπου λογοτεχνία και φιλοσοφία θα ήταν αδιαχώριστες· μια περιοχή που δε θα ήταν ούτε εξειδικευμένη φιλοσοφία, ούτε λογοτεχνία ως τέτοια, αλλά μάλλον το σπίτι ενός είδους γραφής στο οποίο δε θα ήταν πλέον δυνατό να απεμπλέξει [κανείς] τη φιλοσοφία από τη λογοτεχνία. Ένας χώρος, με άλλα λόγια, όπου δεν υπάρχει πλέον μια τυπική διαφοροποίηση μεταξύ έννοιας και ζωής, γιατί η επινόηση αυτής της γραφής συνίσταται εντέλει στην παροχή μιας νέας ζωής στην έννοια· μιας λογοτεχνικής ζωής.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου