Ας ξεκινήσουμε αυτούς τους αναστοχασμούς πάνω στη σύγχρονη γαλλική φιλοσοφία με ένα παράδοξο: αυτό που είναι το πλέον καθολικό είναι επίσης, την ίδια στιγμή, το πλέον επιμέρους. Ο Χέγκελ το αποκαλεί το «συγκεκριμένο καθολικό», η σύνδεση αυτού που είναι απολύτως καθολικό, που αναφέρεται σε κάθε πράγμα, με αυτό που έχει συγκεκριμένο χώρο και χρόνο. Η φιλοσοφία είναι ένα καλό παράδειγμα. Απολύτως καθολική, απευθύνεται σε όλους, χωρίς εξαίρεση· αλλά εντός της φιλοσοφίας υπάρχουν ισχυρές πολιτιστικές και εθνικές ιδιαιτερότητες. Υπάρχουν αυτά που θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε στιγμές της φιλοσοφίας, στο χώρο και το χρόνο. Η φιλοσοφία είναι έτσι μαζί ένας καθολικός σκοπός του λόγου και, ταυτόχρονα, ένας που δηλώνει τον εαυτό του σε εντελώς συγκεκριμένες στιγμές. Ας πάρουμε το παράδειγμα δυο ιδιαίτερα έντονων και γνωστών φιλοσοφικών περιστάσεων. Πρώτη, αυτή της κλασσικής ελληνικής φιλοσοφίας μεταξύ των Παρμενίδη και Αριστοτέλη, από τον 5ο ως τον 3ο αιώνα π. Χ.: μια σε υψηλό βαθμό επινοητική, θεμελιώδης στιγμή, εντέλει αρκετά σύντομη. Δεύτερη, αυτή του γερμανικού ιδεαλισμού μεταξύ των Καντ και Χέγκελ, μέσω των Φίχτε και Σέλλινγκ: άλλη μια εξαιρετική φιλοσοφική στιγμή, από τον ύστερο 18ο στον πρώιμο 19ο αιώνα, έντονα δημιουργική και συμπυκνωμένη εντός ενός ακόμα συντομότερου χρονοδιαστήματος. Προτίθεμαι να υπερασπιστώ μια πρόσθετη εθνική και ιστορική θέση: υπήρξε -ή υπάρχει, ανάλογα [του] που βάζω τον εαυτό μου- μια γαλλική φιλοσοφική στιγμή του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα η οποία, τηρουμένων των αναλογιών, επιδέχεται σύγκρισης με τα παραδείγματα της κλασσικής Ελλάδας και της Γερμανίας του διαφωτισμού.
Το θεμελιώδες έργο του Σαρτρ, Το είναι και το μηδέν, εμφανίστηκε το 1943 και το τελευταίο γραπτό [βιβλίο] του Ντελέζ, το Τι είναι φιλοσοφία;, χρονολογείται από τις αρχές της δεκαετίας του 1990. Η στιγμή της γαλλικής φιλοσοφίας αναπτύσσεται μεταξύ των δύο αυτών, και περιλαμβάνει τους Μπασλάρ, Μερλώ-Ποντύ, Λεβί-Στρως, Αλτουσέρ, Φουκώ, Ντερριντά και Λακάν, καθώς και τους Σαρτρ και Ντελέζ – και τον εαυτό μου, ίσως. Ο χρόνος θα δείξει· μολονότι αν έχει υπάρξει μια τέτοια γαλλική φιλοσοφική στιγμή, η θέση μου [σ' αυτήν] θα ήταν ενδεχομένως σαν του τελευταίου της εκπροσώπου. Είναι η ολότητα αυτού του σώματος έργου, ευρισκόμενου μεταξύ της πρωτοποριακής συμβολής του Σαρτρ και των τελευταίων έργων του Ντελέζ, που εννοείται εδώ με τον όρο “σύγχρονη γαλλική φιλοσοφία”. Θα ισχυριστώ ότι συγκροτεί μια νέα στιγμή φιλοσοφικής δημιουργικότητας, μαζί επιμέρους και καθολικής. Το πρόβλημα είναι να ταυτοποιήσουμε αυτό το εγχείρημα. Τί έλαβε χώρα στη Γαλλία, στη φιλοσοφία, μεταξύ του 1940 και του τέλους του 20ού αιώνα; Τί συνέβη γύρω από τα δέκα ή περίπου τόσα ονόματα που αναφέρθηκαν πιο πάνω; Τί ήταν αυτό που αποκαλούσαμε υπαρξισμό, δομισμό, αποδόμηση; Υπήρξε μια ιστορική και διανοητική ενότητα σε αυτήν τη στιγμή; Αν υπήρξε, ποιού είδους ήταν;
Θα προσεγγίσω αυτά τα προβλήματα με τέσσερις διαφορετικούς τρόπους. Πρώτα, η προέλευση: από που ήρθε αυτή η στιγμή, ποιοί ήταν οι πρόγονοι της, ποιά ήταν η γέννηση της; Έπειτα, ποιές ήταν οι κύριες φιλοσοφικές επιχειρήσεις που ανέλαβε; Τρίτον, το θεμελιώδες ερώτημα του συνδέσμου των φιλοσόφων αυτών με τη λογοτεχνία, και η γενικότερη σύνδεση μεταξύ φιλοσοφίας και λογοτεχνίας εντός αυτής της ακολουθίας. Και τέλος, η σταθερή συζήτηση κατά τη διάρκεια όλης αυτής της περιόδου μεταξύ φιλοσοφίας και ψυχανάλυσης. Προέλευση, [φιλοσοφικές] επιχειρήσεις, ύφος και λογοτεχνία, ψυχανάλυση: τέσσερα μέσα δια των οποίων [μπορεί] να επιχειρήσει κανείς να ορίσει τη σύγχρονη γαλλική φιλοσοφία.
* Η μετάφραση είναι δική μου, από την αγγλική εκδοχή του κειμένου (New Left Review 35, September-October 2005). Οι διευκρινιστικές -ελπίζω- προσθήκες μου τίθενται εντός αγκυλών. Weltschmerz K.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου