Στην ευφορία, επωάζεται η νέα παγκόσμια κρίση
Οταν ο κ. Ζου Ξιαοτσουάν, ο 69χρονος διοικητής της κεντρικής τράπεζας της Κίνας, μιλώντας στο πλαίσιο του 19ου Συνεδρίου του Κομμουνιστικού Κόμματος, προειδοποίησε για τον κίνδυνο να εκδηλωθεί «Στιγμή Μίνσκι» (Minsky Moment) αν δεν συγκρατηθεί η υπερχρέωση των περιφερειών, επιχειρήσεων και νοικοκυριών της Κίνας, κτύπησε συναγερμός σε όλη την υδρόγειο. «Στιγμή Μίνσκι» είναι το ξέσπασμα της χρηματοπιστωτικής κρίσης. Ως πρώτη έχει καταγραφεί, το 1998, η κρίση της Ρωσίας (τότε ο Πολ ΜακΚάλεϊ καθιέρωσε τον όρο, τιμώντας τον ριζοσπάστη Αμερικανό οικονομολόγο Χίμαν Μίνσκι). Η δεύτερη, το 2007, όταν ξέσπασε η πρώτη σφοδρή κρίση του πράγματι παγκόσμιου καπιταλισμού.
Ο Μίνσκι τεκμηρίωσε τη θεωρία ότι η σταθερότητα εκτρέφει νομοτελειακά την αποσταθεροποίηση και την κρίση, με μοχλό το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο. Διέκρινε τρεις κατηγορίες δανεισμού των επιχειρήσεων: Τον ασφαλή, που αποπληρώνουν τόκους και κεφάλαιο με τα μελλοντικά κέρδη τους. Τον κερδοσκοπικό, που στηρίζονται στα μελλοντικά κέρδη για να πληρώνουν μόνο τόκους. Και τη δανειοδότηση τύπου Πόντζι (από το όνομα του διάσημου απατεώνα, εφευρέτη των «πυραμίδων»…), που δανείζονται γνωρίζοντας ότι δεν θα μπορέσουν να πληρώσουν ούτε τόκους ούτε κεφάλαιο από τα μελλοντικά κέρδη, αλλά στοιχηματίζουν μόνο στην ανατίμηση (φούσκωμα…) των περιουσιακών στοιχείων τους για να καλύψουν τις υποχρεώσεις τους.
Αρχικά ο δανεισμός είναι ασφαλής. Oσο η οικονομία πάει καλά και φουντώνουν οι προσδοκίες γίνεται πιο τολμηρός. Οσο η φάση της ανόδου παρατείνεται, τόσο τα κριτήρια χαλαρώνουν. Εφόσον οι τράπεζες δανείζουν εύκολα και άπλετα όλοι σπεύδουν να πάρουν δάνεια – όσο η ορχήστρα παίζει, κανείς δεν θέλει να μείνει έξω από τον χορό. Η φούσκα μεγαλώνει και στο τέλος σπάει. Η ευφορία τελειώνει με δάκρυα. Η αφορμή μπορεί να είναι άσχετη, απρόβλεπτη. Μπορεί να είναι γεωπολιτικού χαρακτήρα. Μπορεί να είναι η αιφνίδια άνοδος ή ο φόβος για μια αιφνίδια άνοδο επιτοκίων – εξ ου το άγχος της κ. Γέλεν, το διεθνές ενδιαφέρον τι θα πράξει ο αντικαταστάτης της στη FED, η αγωνία του κ. Ντράγκι. Μπορεί να είναι μια αιφνίδια διόρθωση στην Κίνα – εξ ου η διεθνής ανησυχία από την προειδοποίηση του Zου Ξιαοτσουάν, στις 18 Οκτωβρίου.
Παράλληλα με την τρέχουσα παγκόσμια ανάκαμψη, ενισχύονται οι φόβοι ότι οδεύουμε στην επόμενη κρίση. Οχι αδικαιολόγητα. Κύρια αιτία, η υπερχρέωση. Οτι, για πρώτη φορά έπειτα από μια σοβαρή κρίση, εκείνην του 2007-2008, η φούσκα του χρέους όχι μόνο δεν μειώνεται αλλά διογκώνεται. Τα στοιχεία είναι τρομακτικά. Το παγκόσμιο χρέος, περίπου 174% του παγκοσμίου ΑΕΠ το 2008, αυξήθηκε στο 212% το 2014 (The 16th Geneva Report on the World Economy) και φέτος εκτιμάται στο 324% του παγκόσμιου ΑΕΠ (Institute of International Finance, Global Debt Monitor, 24.10.2017).
Σύμφωνα με το IIF, το παγκόσμιο χρέος (επιχειρήσεων, κρατών, νοικοκυριών, τραπεζών) ήταν 226 τρισ. δολ., τον Ιούνιο. Από αυτά, 58,95 τρισ. δολ. είναι χρέος νοικοκυριών, 93,49 τρισ. επιχειρήσεων, 88,89 τρισ. κρατών και 83,71 τρισ. δολ. είναι το καθαρό χρέος του χρηματοπιστωτικού τομέα. Μια τεράστια ρευστότητα πλημμυρίζει τις αγορές αλλά, αντί να διοχετεύεται σε νέες παραγωγικές επενδύσεις (ιδιωτικές, δημόσιες υποδομές…), φουσκώνει τις υπάρχουσες αξίες, φουσκώνει τις αγορές μετοχών και ομολόγων – ενισχύει τα κέρδη του πλούτου και διευρύνει τις ανισότητες μέσα και μεταξύ των χωρών. Και η Βασιλεία ΙΙΙ, για τις τράπεζες, αντί να ενισχύεται χαλαρώνει σιγά σιγά και αθόρυβα.
Ηδη, παρά τα χαμηλά επιτόκια, πολλά κράτη δυσκολεύονται να εξυπηρετήσουν το χρέος. Ταυτόχρονα, το ποσοστό επιχειρήσεων που δυσκολεύονται να εξυπηρετήσουν τα δάνειά τους είναι πιο μεγάλο από το 2010. Παράλληλα, ως ποσοστό συρρικνώνονται οι αποδόσεις και ενισχύεται η ροπή προς όλο και πιο επικίνδυνες τοποθετήσεις. Προχθές, η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών (BIS) ανάρτησε έκθεση για τις αγορές παραγώγων – τα, κατά Γ. Μπάφετ, «όπλα μαζικής εξόντωσης». Στις 31.12.2016 η ονομαστική αξία τους ήταν 482 τρισ. δολάρια. Σε έξι μήνες, στις 31.6.2017, είχε αυξηθεί στα 542 τρισ. δολάρια. Επωάζεται η επόμενη κρίση. Μπροστά της, ίσως ωχριά η κρίση που ξέσπασε πριν από 10 χρόνια.
Το φάντασμα του 2008 πλανάται
Προς το παρόν η ευρωπαϊκή οικονομία βρίσκεται σε φάση έντονης ανάκαμψης. Αλλες χώρες τα πηγαίνουν περισσότερο καλά (όπως η Γερμανία, η Ισπανία, η Γαλλία, η Ιρλανδία), άλλες αγωνίζονται να ακολουθήσουν και η Ελλάδα πασχίζει ακόμα να βγει από την κρίση. Συνολικά, όμως, η ευρωπαϊκή οικονομία κινείται σε τροχιά μεγέθυνσης, το ακαθάριστο εθνικό εισόδημά της σε σταθερές τιμές υπολογίζεται ότι θα αυξηθεί σχεδόν 2% φέτος, η ανεργία κινείται σε χαμηλά επίπεδα (βεβαίως, με πολύ χαμηλή αμοιβή της εργασίας), η παραγωγή της μεταποίησης αυξάνεται, ενώ ο πληθωρισμός και τα επιτόκια παραμένουν σε καθοδική τροχιά. Το ερώτημα είναι αν αυτή η ανάκαμψη είναι σταθερή ή εύθραυστη, με βραχύ ορίζοντα.
Τις τελευταίες 10 ημέρες υπήρξαν τρεις ισχυρές προειδοποιήσεις για τους κινδύνους που ελλοχεύουν και που θα επηρέαζαν όλους, και την Ευρωζώνη, με άμεσο τρόπο.
• Η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών, η λεγόμενη κεντρική τράπεζα των κεντρικών τραπεζών του κόσμου, θεώρησε αναγκαίο να απευθύνει προειδοποίηση για τους κινδύνους που ελλοχεύουν στη μεγάλη άνοδο που σημειώνουν τα χρηματιστήρια του ανεπτυγμένου καπιταλισμού.
• Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα προέβη σε μια ασυνήθιστη ενέργεια. Εχει αναρτήσει ως κεντρικό θέμα στην ιστοσελίδα της, μια συνέντευξη του αντιπροέδρου της, κ. Βίτορ Κονστάντσιο, με θέμα τις συνέπειες που θα είχε μια διόρθωση των χρηματιστηρίων, στη σταθερότητα του διεθνούς και ευρωπαϊκού χρηματοπιστωτικού συστήματος.
• Και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο προειδοποίησε ότι η κατάσταση του τραπεζικού κλάδου της Κίνας προσομοιάζει στην κατάσταση που είχαν βρεθεί οι τράπεζες των ΗΠΑ λίγο πριν ξεσπάσει η παγκόσμια κρίση του 2008.
Παράλληλα με την τρέχουσα παγκόσμια ανάκαμψη, ενισχύονται οι φόβοι για μια επερχόμενη νέα παγκόσμια κρίση. Αιτία είναι ότι για πρώτη φορά μετά από μια κρίση του 2008 η φούσκα του χρέους διογκώνεται.
Ο κ. Ζου Ξιαοτσουάν, διοικητής της κεντρικής τράπεζας της Κίνας, μιλώντας στο πλαίσιο του 19ου Συνεδρίου του ΚΚ Κίνας, τον Οκτώβριο, είχε προειδοποιήσει για επερχόμενη κρίση αν δεν συγκρατηθεί η υπερχρέωση περιφερειών, επιχειρήσεων και νοικοκυριών της χώρας. Ο ρυθμός με τον οποίο αυξάνονται τα χρέη στην Κίνα τρέχει ταχύτερα από εκείνον που είχε σημειωθεί στις ΗΠΑ πριν από την κρίση του 2008 ή στην Ιαπωνία πριν από την τραπεζική κρίση που σημάδεψε την πορεία της, το 1991. Και, ως γνωστόν, αν «πέσει» η Κίνα, καμία περιοχή του κόσμου δεν είναι οχυρωμένη για το τσουνάμι που θα σηκωθεί.
Αλλά, οι απειλές δεν προέρχονται μόνο από μια κρίση της Κίνας. Ολος ο κόσμος είναι περισσότερο υπερδανεισμένος από όσο ήταν πριν από 10 χρόνια. Θυμίζω ότι το παγκόσμιο χρέος, που ήταν ίσο με το 174% του παγκοσμίου ΑΕΠ το 2008, αυξήθηκε στο 212% το 2014 και έφτασε στο εκπληκτικό ποσοστό 324% του παγκόσμιου ΑΕΠ τον Ιούλιο, φέτος (Institute of International Finance, iif.com). Ετσι, το παγκόσμιο χρέος έχει εκτοξευτεί στα 226 τρισ. δολάρια.
Βασικά, δύο παράγοντες στήριξαν την παγκόσμια (και ευρωπαϊκή) ανάκαμψη:
Πρώτος, η άφθονη, φθηνή ρευστότητα που παρέχουν οι μεγάλες κεντρικές τράπεζες. Είναι χαρακτηριστικό ότι το συνδυασμένο ενεργητικό των κεντρικών τραπεζών ΗΠΑ, Ευρωζώνης, της Αγγλίας και Ιαπωνίας, το 2008 ήταν 3 τρισ. δολάρια. Τώρα είναι 14 τρισ. δολάρια. Από αυτά, μόνο το 25% πήγε στην «πραγματική» οικονομία. Το 75% φουσκώνει τις αγορές κεφαλαίου και ομολόγων – πλουτίζει τους πλούσιους και τροφοδοτεί ακραίο τυχοδιωκτισμό.
Δεύτερος, η ταχεία ανάπτυξη της Κίνας, με ονομαστικούς ρυθμούς περί το 10% μετά το ξέσπασμα της κρίσης του 2008. Η κινεζική ηγεσία ανέστειλε τη στροφή που είχε αποφασίσει με επιδίωξη να συγκρατήσει τον ρυθμό επενδύσεων και να ενισχύσει την εσωτερική κατανάλωση, και αποφάσισε να ρίξει το βάρος στη στήριξη της παγκόσμιας οικονομίας. Οι παρενέργειες της καθυστέρησης στην αντιμετώπιση των δομικών ανισορροπιών, εκδηλώνονται σήμερα.
Η επίδραση αυτών των δύο παραγόντων, αν δεν αναστρέφεται, εξαντλείται. Και το νέο παγκόσμιο τοπίο προσομοιάζει στο 2008.
Πηγή Η Καθημερινή της Κυριακής, 05.11.2017 και 10.12.2017